‘In het begin was ik er gerust in, maar nu niet meer.’ Conservator Werner Van Hove krijgt het koud, zegt hij, van de donkere wolken boven zijn Visbeekvallei. ‘Zo’n vaart zal het wel niet lopen’, dacht hij toen hij maanden geleden over de leidingstraat hoorde. Maar het noordelijk tracé zou volgens hem weleens de voorkeur kunnen krijgen: het doorkruist het minst aantal hectaren waardevolle natuur en het kent de minste onteigeningen. Toen Nico Paepen, voorzitter van Natuurpunt Lille, hem toonde waar de leidingen precies zouden komen in het gebied, werd Van Hove stil. Dwars door hun twee kostbare vennen.

De Visbeekvallei verzamelt de crème de la crème van de biodiversiteit. De meest zeldzame orchideeën zijn er in opmars – ooit waren het er drie, nu al honderden – en ‘dat is olympisch goud voor een natuurgebied’. Er ligt een potentieel van twintig hectare aan zeldzaam blauwgrasland, ook het bedreigde klokjesgentiaan bloeit zorgeloos en er groeit moeraswolfsklauw – ‘het is geen panda, maar het is toch indrukwekkend: dit plantje stond er ook al ten tijde van de dinosauriërs’. De sterk bedreigde adder heeft hier een zeldzaam leefgebied (ook daar zou de leidingstraat dwars door lopen), de kleine ijsvogelvlinder is gespot en er zijn drie oehoes geboren. ‘We hebben moerassen, bossen, heide, gagelstruwelen en graslanden’, zegt Werner Van Hove. ‘De broekbossen staan in alle naslagwerken beschreven als referentiegebied. De hele vallei is letterlijk een groot communicerend watervat. Daar moet je niet in rommelen of het raakt allemaal uit evenwicht en gaat stuk. Neem nu het ven: haal het weg en alleen al de boomvalk is zijn tafel kwijt.’

Natuurpunt Lille diende een bezwaarschrift in bij het departement Omgeving. ‘Als het er dan toch moet komen, dan liefst door de minst kwetsbare stukken.’ Maar het is alsof er in zijn lijf gesneden wordt. En in dat van Nico Paepen. ‘Omdat je de natuur je wil niet kunt opleggen: je kunt geen grote werkzaamheden uitvoeren en van de natuur vragen dat ze zich daaraan aanpast. Waarom groeit een zeldzame soort hier en niet ergens anders? Omdat het net híér goed is, en niet daar. Dat is de kwetsbare definitie van unieke biodiversiteit.’

Helikoptervlucht

Nico Paepen en Werner Van Hove nemen me mee door het natuurgebied. Ze tonen de zones met kwelwater: grondwater verrijkt met kalk en andere mineralen, zodat het de moerassen en vennen buffert tegen verzuring. Het zorgt vaak voor een uitzonderlijke plantengroei. De twee leren me kijken: hoe stukken heide de ideale habitat zijn voor kevers en veldkrekels. Dat het bruine water van de Visbeek geen modderstroom is, maar net de bruinrode slagader in de regio, vol mineralen. ‘Dit is Natura 2000-gebied’, zegt Nico Paepen. ‘Het speelt mee op hoog, Europees niveau, en dat betekent dat hier het standstill-principe geldt: we mogen niet achteruitgaan. Dat zou de leidingstraat natuurlijk net wel doen, de vele inspanningen om fauna en flora te herstellen tenietdoen of toch minstens schaden.’

Het is wrang, zeggen ze allebei, want achter de tekentafel is zelfs rekening gehouden met zonevreemde en illegale woningen in het bos. ‘Die moeten blijkbaar wel bewaard blijven.’

Boven het ven zweven ruim veertig soorten libellen, waaronder de gevlekte witsnuitlibel, ‘een vetrode soort’. Een koppeltje kieviten schrikt op als we naderen. ‘Veel vogels verdragen in het broedseizoen niet dat ze worden opgeschrikt’, zegt Paepen. ‘Gebeurt het te vaak, dan trekken ze weg. Dus kun je je voorstellen dat hier dagelijks een helikopter overvliegt om de leidingstraat te controleren?’ Zo controleren beheerders immers of er geen onaangekondigde werken in de zone worden uitgevoerd, nog altijd een van de grootste risicofactoren bij pijpleidingen.

Werner Van Hove: ‘Het zou een dreun zijn, die werkzaamheden hier, je kunt je dat niet voorstellen. Ik begrijp ook niet dat men niet doorheeft dat Natura 2000 van het kostbaarste is dat ons nog rest. Of om het in erfgoedtaal te zeggen: onder de kathedraal van Antwerpen ga je toch ook niet boren? Maar goed, als de adder dit niet tegenhoudt, dan niets of niemand.’

Protest

Ik trek verder. Het stof van de Visbeekvallei kruipt in de kettingolie. De fiets knarst de tanden: dit gebied is niet gemaakt om met een koersfiets door te rijden. Evenmin met zware opleggers en kranen. En zoals Nico Paepen zei: de natuur leg je je wil niet op. Ofwel strooit ze zand in de machine, ofwel trekt ze zich terug.

De wil van de bevolking is minstens even sterk, trouwens. Zeker in de provincie Limburg groeide de voorbije maanden het protest over de leidingstraat. Van mensen die onteigend dreigen te worden, maar evengoed van mensen die duizelen van het aantal hectare bos dat zou verdwijnen (189 hectare op het noordelijk tracé), de historisch permanente graslanden (88 hectare) en de biologisch zeer waardevolle gebieden die getekend zouden worden (67 hectare). Vlaams Ecologisch Netwerk, Vogelrichtlijngebied, Habitatrichtlijngebied, erkende en Vlaamse natuurreservaten, bosreservaten, ankerplaatsen … Ze krijgen ongewoon bezoek. ‘De beschermende regelgeving daarover dreigt uitgehold te worden als de leidingstraat doorgaat’, zegt Paepen.

Natuur en biodiversiteit raken sinds een tweetal decennia een almaar gevoeliger snaar. In Amerika, een continent met een pak meer leidingen dan kathedralen, weten ze wat de aanleg van een pijpleiding met lokale bevolkingen en belangenverenigingen doet. Ze spreken er over een geography of discontent, een geografisch uitdijende vlek van ontevredenheid. Het is een tij dat nog moeilijk te keren valt omdat elke lokale gemeenschap geconfronteerd wordt met de nadelen van zo’n ingrijpend infrastructuurproject, maar geen duidelijkheid krijgt over de mogelijke baten – laat staan dat ze er aanspraak op kan maken. Draagvlak vinden: het rapport van het studiebureau Antea Group naar de mogelijkheden van de leidingstraat Antwerpen-Ruhr omschrijft het als een van de moeilijkste horden om te nemen voor een overheid of voor promotoren.

Pssssssssst.
Het moest er ooit van komen.
Platte band.
En het regent. Ook dat nog.
Een contente mens had me nochtans gewaarschuwd een fietspomp mee te nemen.