De pijpleiding die Vlaanderen splijt

Geen mens wil er een litteken bij zonder eerst overtuigd te zijn van de reden waarom er moet worden gesneden. Als het over een landschap gaat, is dat net zo. Zeker als het ‘ons’ of ‘mijn’ landschap is. Vooral vanop een koersfiets – het ding waarop je kruipt om minder met jezelf bezig te zijn en des te meer met alles rondom je heen – valt het op: in Vlaanderen is alle grond bestemd. De akkers, de woonerven, de bossen, de wegen, de bermen, alles is van deze of gene.

Als iemand dus een incisie wil maken van 45 meter breed en 175 kilometer lang, roept dat veel vragen op. De leidingstraat die de Antwerpse haven met het Ruhrgebied moet verbinden, loopt genadeloos door een lappendeken van persoonlijke belangen. Dat zal sowieso pijn doen, wisten ook de ingenieurs achter de tekentafel. En dus proberen ze te snijden waar het volgens hen het minst hard bloedt: in landbouwgrond.

Klik op de markers om de locaties op de route te bekijken

369 hectare akkers en velden zou de noordelijke leidingstraat doorkruisen. ‘Tien hectare daarvan is van mij’, zegt Jan Luyckx, landbouwer in Loenhout, een deelgemeente van Wuustwezel. Hij vindt het niet gek dat er iemand in koersoutfit in zijn koeienstal staat, hij heeft zelf lang gefietst. ‘Op zondag. Maar toen begon de ploeg ook in de week te trainen. We hebben ruim 800 koeien, die wachten niet wanneer ik wil fietsen.’

Maar terug naar de leidingstraat. Luyckx heeft er al van wakker gelegen. Zijn boerenburen ook. Ze hebben allemaal een bezwaarschrift ingediend. Ook enkele collega’s die er nochtans geen last van hebben. Uit sympathie. ‘Die leiding zou door mijn beste grond lopen’, zegt Luyckx. ‘Zwaardere kleigrond die het vocht goed vasthoudt, ook in lange periodes van droogte. In zo’n grond wil je niet dat er gerommeld wordt, dat weet elke boer.’ Zijn grootvader en enkele andere boeren zijn ooit nog de boel kort en klein gaan slaan op het gemeentehuis toen hun grond bedreigd werd door graafmachines. ‘Maar dat was vroeger. Vandaag stuur je een ambtelijk briefje, meer kun je niet doen. Wat denk jij? Zou dat iets uithalen?’

Werken, werken, werken

Langs het hele traject zijn we elf erven opgedraaid. We leerden dat de oudere generaties een stuk minder goed op de hoogte zijn. Tenzij ze zich engageren in de lokale gemeenteraad of voor het Algemeen Boerensyndicaat (ABS), want daar is de leidingstraat een item. Sommige landbouwers zijn de laatsten in een lange familietraditie en wanneer ze beseffen dat hun boerderij samen met hen zal sterven, reageren ze eerder gelaten op het nieuws. Maar de jongere en tussengeneraties lezen over de leidingen op sociale media en in de krant, en houden nauw contact met de buren. Zij zijn bang voor oogst- en waardeverlies.

Algemeen bespeurden we een grote ‘dreigingsvermoeidheid’. In Wuustwezel, bijvoorbeeld, kwam eerst de E19-snelweg, toen de hogesnelheidslijn, toen een tiental windmolens, toen de Fluxys-gasleiding, toen een nieuw oprittencomplex en nu mogelijk een leidingstraat.

Dubbel getroffen

Waar iedereen – betrokken of niet – het over eens is: je kunt zien wanneer een ondergrondse leiding door je akker loopt. ‘Ze zeggen wel: “We graven voorzichtig en we scheiden de vruchtbare grond van de ondergrond”, maar nadien is je opbrengst minder’, zegt Mathias De Vulder, door de liefde weggeplukt uit Geraardsbergen. Hij en zijn vrouw Hanne Van Wolveren zijn vorige maand getrouwd en naast hun huis in Wuustwezel liggen de funderingen klaar voor een tweede koeienstal. Ze zijn mid-twintigers, de volgende generatie.

Hun oom Roger Aernouts, van wie ze het bedrijf overnemen, heeft het al met eigen ogen gezien. ‘Je ziet het vanuit de lucht en je merkt het ter plaatse: bij nat weer trekt het water moeilijker weg, bij droog weer droogt de grond sneller uit en op het einde van de rit heb je op die strook een minder goede oogst. Dus hoe voorzichtig ze de aarde ook omwoelen met graafmachines: ze is omgewoeld en ze is met zwaar materiaal overreden. Grond vergeet dat niet. In geen tientallen jaren.’

Een bijkomende bezorgdheid is de mogelijke boscompensatie die de aanleg van de leidingstraat met zich brengt. Als het noordelijke tracé er komt, zou er in totaal 189 hectare bos gekapt worden. Die zal gecompenseerd moeten worden. ‘En dat gebeurt nog altijd vaak op landbouwgrond’, zegt Vanessa Saenen, woordvoerster van de Boerenbond. ‘Zo zouden landbouwers dubbel getroffen worden en neemt de druk op de grond verder toe.’

Compensatie

‘Op een boerenerf komt ge langs achter’, ook dat leer je snel. Het zijn de dieren die voor bel spelen. De landbouwers die we spraken, beseffen maar al te goed waarom ze op de tekentafel van studiebureaus de weg van de minste weerstand worden. In de rangorde der drama’s scoren ze niet zo hoog als een woonhuis onteigenen of beschermd natuurgebied doorploegen. De voorbije twee decennia is bos hen in de publieke opinie zelfs voorbij gestoken: mensen sympathiseren meer met bomen dan met boeren.

Geen wonder dus dat het traject ons vaak binnen handbereik van bomenrijen laat fietsen. Op veel plaatsen, zoals in Lille en Meerhout, glijdt de leiding als een aal tussen bosjes door, om toch maar zo veel mogelijk bomen te sparen. Of zoals Jan Luyckx samenvat: ‘Als je met je leidingen tien hectare kunt doorsteken en slechts één gezin ongemak bezorgen, dan is dat in Vlaanderen waarschijnlijk een ongelooflijke meevaller.’

Het geleden verlies zou gecompenseerd worden: de Boerenbond en het Algemeen Boerensyndicaat houden de vinger aan de pols en er is in het verleden al overleg geweest over een mogelijke compensatie bij leidingprojecten, een ‘vergoeding voor ondergrondse inname’. Al zijn er volgens Peter Bruggen (Boerenbond Limburg) nog geen concrete bedragen afgesproken. En het is maar de vraag of de compensatie in het geval van pacht ook naar de getroffen landbouwer gaat, of naar de grondeigenaar.

Volgens Marten Dugernier, hoofdonderzoeker bij studiebureau Antea Group dat onderzoek voert naar de leidingstraat in opdracht van de Vlaamse overheid, is de schade overzichtelijk: ‘Na de aanleg blijven zowel ploegen als andere landbouwactiviteiten mogelijk, enkel voor diepwortelende gewassen zoals bomen of struiken, en voor bebouwing zoals stallen en serres, zijn er beperkingen. Maar de landbouwer die typische gewassen zoals graan, maïs of aardappelen teelt, zal weinig hinder ondervinden – behalve in de periode waarin een leiding wordt aangelegd.’

In Loenhout moeten de kalveren gevoederd. Zoon Jeff Luyckx komt helpen, hij wordt de vijfde generatie die het familiebedrijf draaiende houdt. Vader Jan Luyckx: ‘Wij dachten altijd: de Antwerpse haven? Die ligt ver weg. Maar kijk, straks snijdt ze misschien door onze achtertuin. En tussen ons: eigenlijk is me nog nooit verteld waarom die leidingstraat echt nodig is.’