BEGIN september 2006 raakte bekend dat de belastingadministratie zich misrekend had. De inkomsten lagen maar liefst 883 miljoen euro lager dan geraamd. ,,De overheid heeft daardoor geen euro verloren en niemand heeft een euro te veel betaald'', benadrukte minister van Financiën Didier Reynders (MR) prompt.
Enkele dagen nadat de blunder aan het licht was gekomen, verklaarde Jean-Marc Delporte, de administrateur-generaal van de belastingen, in een interview dat de rekenfout wellicht geen disciplinair staartje zou krijgen. ,,De rekenfout is te wijten aan het informaticasysteem. Daarom heeft het weinig zin om disciplinaire maatregelen te nemen'', klonk het.
Reynders dacht er anders over en bestelde op 18 september een doorlichting bij de interne auditcel van de belastingadministratie. Een paar weken later werden de resultaten van het voorlopige auditverslag bekendgemaakt. ,,Er worden geen tuchtprocedures opgestart tegen ambtenaren, want er is geen sprake van intentionele fouten'', luidde het. Delporte moest wel een deel van zijn bevoegdheden afstaan aan Carlos Six, de verantwoordelijke voor de controle van kmo's. Delporte is van PS-signatuur, Six heeft een CD&V-etiket.
Delporte, die achteraf verklaarde dat hij verkeerd geciteerd was in het interview, trok naar de Raad van State om de herschikking van zijn bevoegdheden door Reynders aan te vechten. Marc Uyttendaele, de echtgenoot van minister van Justitie Laurette Onkelinx (PS), is zijn advocaat.
Ondertussen is het definitieve auditverslag klaar. De Standaard kon het inkijken. Dat de hele zaak bijzonder gevoelig ligt, viel ook de onderzoekers op. Bij het begin van hun verslag merkten ze op dat ze geconfronteerd werden met een ,,belangrijke emotionele houding vanwege alle bezochte personen die enige verantwoordelijkheid of bevoegdheid hadden met betrekking tot de onderzochte problematiek''.
De doorlichting legt een aantal disfuncties bloot. Naast de uitschakeling van een elektronische controlefilter lag de scanning van de belastingaangiften aan de basis van de rekenfout. Als de computer een onleesbaar cijfer opmerkt, wordt het bedrag 99.999.999,99 euro ingevuld. De redenering was dat zo'n absurd bedrag altijd opgemerkt zou worden. De onderzoekers stelden echter vast ,,dat hun gesprekspartners nauwelijks op de hoogte bleken te zijn van de ware betekenis van die op het scherm getoonde cijfers''.
Voorts wordt opgemerkt dat de administratie ,,een gebrekkig of zelfs falend intern controlesysteem heeft. Het systeem vertoont belangrijke leemten op het vlak van risicoanalyse, monitoring en informatie- en communicatiestromen. Daarenboven wordt nog steeds een belangrijk hiaat vastgesteld inzake de nodige kritische zin voor analyse van het omvangrijke statistische cijfermateriaal. Kwaliteitscontrole is praktisch niet ingebouwd.''
De toon in het voorlopige en definitieve verslag verschilt aanzienlijk. Vooral als het over de positie van Delporte gaat. In de eerste versie wordt opgemerkt dat ,,ondernemen risico nemen is. Beheren is verantwoordelijkheid opnemen. In een hiërarchische structuur is steeds iemand eindverantwoordelijke voor elke gestelde daad. (...) De eindverantwoordelijke voor deze operaties is administrateur-generaal Delporte.'' Waarna gedetailleerd wordt weergegeven waar hij precies in de fout is gegaan.
,,In feite besliste de heer Delporte om niemand verder op de hoogte te stellen om geen alarmerende berichten de wereld in te sturen vermits alle fouten werden rechtgezet op het vlak van de inkohieringen en de budgetcontrole toch voorbij was.''
In het voorlopige rapport schiet Delporte ook met scherp. ,,Als men mij zoekt, zal ik me niet laten doen. Ik heb genoeg vrienden in het parlement die me zullen steunen. Ik zal hen de statistieken van de belastingopbrengst bezorgen, die even goed naar het kabinet van de minister zijn gestuurd als naar andere topambtenaren. Ik zal aan de minister in het parlement de vraag laten stellen waarom hij niet heeft ingegrepen tijdens de begrotingscontrole terwijl hij de gedetailleerde cijfers al kende'', klonk het.
Waar Delporte in de eerste versie ongemeen scherp wordt aangepakt en zelf ook scherp uithaalt, is de toon in de definitieve versie heel wat milder. De oorzaak van de rekenfout ligt plots bij het desactiveren van een veiligheidsfilter, gevolgd door een menselijke fout bij de buitendiensten en fouten in het computerprogramma. Delporte blijkt uiteindelijk slechts een communicatiefout te hebben gemaakt door het directiecomité niet tijdig te informeren.
In het hoofdstuk aanbevelingen van het definitieve rapport worden de problemen bij de werking van Financiën pas echt haarfijn en ongenadig blootgelegd.
Het is bijvoorbeeld onduidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is. Daarom is er nood aan een duidelijke functiescheiding, klinkt het. Belangrijke beslissingen moeten voortaan door twee voldoende bevoegde en onafhankelijke personen worden genomen.
Niemand weet welke computerprogramma's er precies gebruikt worden. Er is dan ook nood aan een bibliotheek van die programma's en hun wijzigingen.
Verder moeten er knipperlichten worden ingebouwd om problemen te signaleren. Horizontale communicatie tussen diensten en personen is noodzakelijk. Clusters van personen mogen zich niet bezighouden met deelprocessen, zonder dat ze van elkaar weten wie met wat bezig is.
Ten slotte wordt opgemerkt dat alle mogelijke cijfers, statistieken en tabellen moeten terechtkomen bij de diensten wier taak het is de cijfergegevens te verwerken en te analyseren.
Naast het uitbreiden van de bevoegdheden van Carlos Six werden nog enkele andere maatregelen genomen. Alle statistieken moeten voortaan doorgegeven worden aan de cel Begroting. De centrale diensten moeten erop toezien dat de buitendiensten beter geïnformeerd worden en het ICT-departement kreeg de opdracht bijkomende controlemaatregelen te nemen.
De meest merkwaardige maatregel is het aanstellen van een ambtenaar die belast wordt met ,,het vestigen van de aandacht op anomalieën''. Die opdracht ging naar Chris Delaere, een gewezen kabinetsmedewerker van ex-minister van Begroting Herman Van Rompuy (CD&V).
