Als de paus ziek wordt, moet het Vaticaan improviseren. ‘In feite kan hij de Urbi et Orbi-zegen zelfs vanop het balkon van het ziekenhuis uitspreken.’
Een luchtweginfectie heeft Paus Franciscus (86) tot enkele dagen in het ziekenbed veroordeeld. Een ongelukkig moment. Zondag staat Palmzondag op de agenda, het startschot van een belangrijke week in het kerkelijk jaar: de Goede Week. Het summum daarvan is de beroemde pauselijke Urbi et Orbi-zegen op Paasdag. Of de paus daarvoor gezond genoeg zal zijn, is nog onduidelijk. Al klonk de update van de dokters op donderdagmorgen hoopgevend. ‘Het gaat steeds beter met de paus. Vanmorgen heeft hij ontbeten, las hij de krant en heeft hij gewerkt en gebeden.’
‘Voor de Urbi et Orbi-zegen kan hij geen vervanger optrommelen. Alleen de paus mag die uitspreken’, zegt theoloog Emmanuel Van Lierde. De laatste jaren wordt daar steeds meer mee geïmproviseerd. ‘Tijdens corona sprak Franciscus die bijvoorbeeld niet uit op het balkon aan het Sint-Pietersplein, maar wel binnen voor de camera. Er valt zeker wel een mouw aan te passen als de paus er op Pasen nog niet goed voor staat. In feite kan hij de Urbi et Orbi-zegen zelfs vanop het balkon van het ziekenhuis uitspreken.’
‘In tegenstelling tot bij het overlijden van een paus, is er geen rigide draaiboek voor wanneer de paus ziek is. Het is dus een kwestie van improviseren’, zegt Van Lierde. In de praktijk doet kerkelijke leider dan beroep op de kardinalen van de Romeinse Curie, de nauwste kring kardinalen rond de paus. ‘Iets wat hij in de praktijk al langer doet’, zegt vaticaankenner Tom Zwaenepoel.
‘De paus kampt al een tijdje met gezondheidsproblemen, bijvoorbeeld met zijn knie of zijn darmen. Hij is daar eerlijk over en is niet beschaamd om hulp te vragen. Franciscus komt vaak in een rolstoel naar buiten. Daarom loopt hij niet altijd voorop, zoals de traditie het wenst. Bij diensten leidt hij niet van begin tot einde. Maar hij staat er wel op om telkens de homilie te verzorgen.’
De luisterende paus
Volgens Zwaenepoel past die aanpak perfect binnen de filosofie van Franciscus. ‘Hij staat voor een bottom-upbenadering in plaats van een top-downbenadering. De kerk is voor hem belangrijker dan de paus. Hij wordt gezien als een “luisterende paus” en klampt zich minder sterk vast aan de macht dan pakweg Johannes Paulus II. Paus zijn is ook mens zijn, zegt de kerkelijke leider. En als het nodig is om een stapje opzij te zetten om de Goede Week in goede banen te leiden, zal hij daar niet veel van maken.’
Luisterende paus of niet, het blijft wel Franciscus die knopen moet doorhakken. Omdat het om puur fysieke klachten gaat, lukt hem dat nog. ‘Maar stel dat er klachten komen die ervoor zorgen dat hij daar niet toe in staat is, kan het moeilijk worden’, zegt Van Lierde.
Zowel Van Lierde als Zwaenepoel rekent in dat geval op een soort wilsbeschikking waarin de paus bij volle bewustzijn instructies heeft neergeschreven. ‘Met bijvoorbeeld de voorwaarden wanneer hij uit zijn ambt mag worden gezet. Uiteraard zouden dat hele delicate discussies worden’, zegt Van Lierde.
Maar op dat punt zitten we dus helemaal niet. Momenteel put Franciscus moed uit de vele gebeden van gelovigen wereldwijd voor zijn herstel. ‘Dat is krachtig’, vindt Zwaenepoel. ‘De paus durft zich kwetsbaar op te stellen. Daarvoor krijgt hij appreciatie terug. Mensen vinden hem authentiek.’
