Jean-Pierre en Luc Dardenne, onze meest gelauwerde filmmakers, verzetten zich tegen de vertoning van hun recentste film Tori et Lokita in Iran. De film, die in de prijzen viel in Cannes, staat er geprogrammeerd op het Fajr International Film Festival, zonder dat het regisseursduo er iets van wist. De 41ste editie van het festival is op 1 februari begonnen, maar buiten Iran valt daar weinig van te merken. Op de website van het festival is niet eens een programmatie terug te vinden.

‘We kregen gisterenavond via sociale media waarschuwingen van mensen die we kennen in Iran’, vertelt Luc Dardenne aan de telefoon, terwijl zijn broer zich toevallig naast hem bevindt. ‘Zij waren de eersten die ons op de hoogte brachten dat onze film geprogrammeerd stond op dat festival. We schrokken, want we wisten van niets. Enkele uren geleden kregen we van onze internationale distributeur Wild Bunch te horen dat het bericht klopt. Daarop hebben we meteen verboden om de film er te vertonen.’

Het filmfestival van Fajr geniet enige naam. In voorbije edities zetelden regisseurs als Volker Schlöndorff, Béla Tarr en Andrej Zvyagintsev in de jury. Maar het festival is een instrument van het regime en valt rechtstreeks onder het ministerie van Cultuur en Islamitische Leiding. Het vindt plaats op de verjaardag van de Islamitische Revolutie van 1979.

   • Interview met de broers Dardenne: ‘Elke mens telt’

Geheim programma

Hoe kan het dat een festival een film programmeert zonder overleg of toestemming van de filmmakers? Jean-Pierre en Luc Dardenne zijn internationaal hoog aangeschreven regisseurs, met twee Gouden Palmen op de kast. Wild Bunch is een van de grootste Europese filmdistributeurs. Hoe kan dat dan? ‘Wild Bunch werkte met een distributeur voor het Midden-Oosten, die werkt vanuit Beiroet’, vertelt Luc Dardenne. ‘Hij heeft onze film ingezonden voor het festival zonder ons of Wild Bunch te contacteren. Van zodra Wild Bunch ervan hoorde en met ons overlegde, hebben we de film teruggetrokken. Blijkbaar wisten de festivalorganisators ook niet dat we al waren gewaarschuwd over de programmatie.’

Het festival weigert dit jaar een programmatie van de internationale selectie bekend te maken wegens ‘overzeese oorlog’. Met dat laatste wordt bedoeld dat het regime zich aangevallen voelt door buitenlandse media. Volgens een bericht in het staatsgezinde medium Tehran Times zijn er 26 films uit 25 landen geselecteerd. ‘De regisseurs van die films zijn wellicht nog altijd niet op de hoogte’, zegt Jean-Pierre Dardenne. ‘De festivalorganisators kunnen hun bevolking wijsmaken dat ze onze films tonen met onze steun. Dat kunnen we niet toelaten. Dit festival is een vitrine van een dictatoriaal en moordzuchtig religieus regime.’

Zijn ze zeker dat hun film er nu niet vertoond wordt? ‘Aan een officiële kopie geraken ze nu niet meer, maar ze kunnen natuurlijk altijd illegaal een dvd vertonen.’

Hongerstaking

Op dezelfde dag dat de broers Dardenne hun film moeten terugtrekken van een Iraans filmfestival, gaat een beroemde, gelauwerde collega van hen in hongerstaking. Jafar Panahi, regisseur van Taxi Teheran, werd op 20 juli in Teheran gearresteerd omdat hij protesteerde tegen de arrestatie van collega-filmmakers Mohammad Rasoulof en Mostafa Al-Ahmad. Panahi werd prompt in de illustere Evingevangenis gegooid.

In een persbericht klaagt de Iraanse regisseur zijn behandeling aan. Hij noemt het juridische systeem in Iran ‘slechts een excuus voor repressie’. Hij zegt dat hij en zijn advocaten alle mogelijke juridische procedures hebben geprobeerd, maar dat hij zich verplicht voelt om over te schakelen op een driestere methode. ‘Ik ging door alle mogelijke legale manieren om mijn recht te verdedigen. Maar vandaag heb ik, net als zoveel mensen gevangen in Iran, geen andere keuze dan te protesteren tegen deze onmenselijke behandeling met mijn dierbaarste bezit: mijn eigen leven.’

Panahi weigert te eten en te drinken en medicatie in te nemen tot hij wordt vrijgelaten. ‘Ik zal in deze toestand blijven tot mijn mogelijk levenloze lichaam bevrijd is uit de gevangenis.’

   • 7 films om de Iraanse woede te begrijpen

De hoop is weg

Het bericht werd verspreid door zijn echtgenote. Panahi heeft een dochter en een zoon. Die laatste, Panah Panahi, trad twee jaar geleden in zijn voetsporen als filmmaker met de film Hit the road. Jafar Panahi vecht al een leven lang tegen censuur en repressie. Hij negeerde een verbod om nog films te maken en maakte furore op internationale filmfestivals met This is not a film, Closed curtain en Taxi Teheran. In september vorig jaar won hij nog de juryprijs in Venetië met No bears, terwijl hij in de gevangenis zat.

‘Het is vreselijk wat Jafar is overkomen en we hopen dat het tot een goed einde komt’, zegt Jean-Pierre Dardenne. ‘We hadden vroeger een goed contact met Iraanse regisseurs. Er was een warme uitwisseling, vanuit de hoop dat we het regime in een andere richting konden sturen. Die hoop is weg. Vandaag moeten we er weg blijven en weigeren ingeschakeld te worden in de propaganda van het regime.’

‘De Iraanse filmmakers weten al langer dat we tegen dit regime gekant zijn’, zegt Luc Dardenne. ‘We hebben eerder al oproepen gesigneerd om Panahi en anderen vrij te laten uit de gevangenis. We willen dit regime niet steunen, maar wel de meisjes die hun leven riskeren door hun hoofddoek af te nemen, en de vele mensen die nu opgesloten zitten omdat ze hun stem laten horen.’