Een Schotse transvrouw die veroordeeld is voor verkrachtingen die ze vóór haar transitie pleegde, is overgeplaatst van de vrouwengevangenis naar een mannengevangenis. De zaak beroert ook de Schotse politiek.
De 31-jarige Isla Bryson gaat dezer dagen ruim over de tongen in Schotland. Bryson is een transvrouw die op 24 januari veroordeeld werd voor twee verkrachtingen in 2016 en 2019. In die tijd ging ze nog als man door het leven onder de naam Adam Graham. Graham had de twee slachtoffers online opgepikt. De misdaden staan geregistreerd in de politiedossiers als verkrachtingen door een mannelijke dader. In de aanloop naar het proces besliste Graham om in transitie te gaan. Waardoor de beschuldigingen nu betrekking hebben op een transvrouw. Bryson is veroordeeld voor de verkrachtingen, maar de strafmaat wordt pas bepaald in februari. In afwachting daarvan moest Bryson wel al de cel in.
In isolatie
Het confronteerde de Schotse autoriteiten met een nieuw en complex vraagstuk: sluit je deze dader op in een vrouwengevangenis of in een mannengevangenis? In eerste instantie ging Bryson naar een vrouwengevangenis in Stirling, waar ze weliswaar apart gehouden werd van de andere gevangenen. Donderdag werd ze echter overgebracht naar de mannenafdeling van een gevangenis in Edinburgh. Dat gebeurde na een multidisciplinaire risico-analyse door de autoriteiten. Die moet uitmaken of de andere gedetineerden zich veilig konden voelen onder één dak met Bryson. De zaak lokte ook protest uit bij organisaties die zich inzetten voor slachtoffers van verkrachting – zoals Rape Crisis Scotland – en ook belangengroepen voor de veiligheid van vrouwelijke gevangenen lieten van zich horen. Anderzijds kijken psychologen ook met argusogen naar de praktijk om gevangenen te lang in isolatie te houden.
Het is een uitzonderlijke situatie, en Schotland heeft geen vaste regels voor dit soort zaken. Elk geval wordt apart bekeken. ‘Elke gevangene die ook maar een seksueel risico zou kunnen zijn voor medegevangenen of personeelsleden, wordt hoe dan ook eerst apart gezet in afwachting van een grondige analyse’, aldus eerste minister Nicola Sturgeon in The Guardian. ‘Maar los daarvan heeft een transvrouw niet automatisch het recht om haar straf uit te zitten in een vrouwengevangenis, ook niet als ze over een gendercertificaat beschikt. Bij elk geval is een grondige risico-analyse vereist.’
Sturgeon sloot zich ook aan bij de kreet van Rape Crisis Scotland: ‘Ik hoorde de directeur van die organisatie zeggen “ik zie niet hoe het mogelijk is om een verkrachter in een vrouwengevangenis onder te brengen”. Laat het duidelijk zijn dat ik het helemaal eens ben met die uitspraak.’ Al voegde ze er in één adem aan toe dat ze niet gezegd wil hebben, ‘zelfs niet onbedoeld’ dat transvrouwen per definitie een risico zouden vormen voor andere vrouwen.
• Londen blokkeert Schotse transgenderwet met eerste veto
Dat de zaak-Bryson ook politici in Schotland en Londen beroert, zou volgens sommigen ook te maken hebben met de politieke discussies rond de zogenaamde transgenderwet. Die is onlangs door de Schotten goedgekeurd en komt erop neer dat mensen relatief makkelijk een gendercertificaat kunnen krijgen, ook zonder medische ingreep, en dus eigenlijk zelf officieel hun geslacht kunnen kiezen. De Britten zijn er niet bepaald happig op. Volgens de Britse minister voor Schotse Zaken kan de wet gevolgen hebben voor de rest van het Verenigd Koninkrijk, in het bijzonder voor de positie van vrouwen. De Britse regering zegt dat ze bezorgd is over de veiligheid van vrouwen. Voor mannen met slechte bedoelingen zou het makkelijker worden om toegang te krijgen tot plaatsen waar vrouwen zich veilig moeten voelen. De verworven rechten van vrouwen zouden ook in gevaar kunnen komen. De Schotse minister van Justitie Keith Brown ontkent dat de bredere transgenderdiscussie meespeelt in de zaak Bryson.
De weg naar duidelijkheid
Bryson is een van de weinige transvrouwen in Schotse gevangenissen. De Britse omroep BBC rekende uit dat er in de Schotse gevangenissen elf transvrouwen en vier transmannen zitten. In totaal zijn er 7092 mannelijke en 280 vrouwelijke gevangenen. In England en Wales zaten er ongeveer een jaar geleden 230 transgenders in de cel: 49 in vrouwengevangenissen, 181 in mannengevangenissen (162 van hen zijn transvrouwen). De Britse regering heeft overigens plannen om hier meer eenduidigheid in te brengen: transvrouwen met (nog) mannelijke geslachtsdelen of transvrouwen die veroordeeld worden voor een seksueel delict zullen in principe niet in een vrouwengevangenis mogen ondergebracht worden.
