‘Ik leef in een staat van verdoofde pijn. Dat is: ik verwacht niet dat er nog iets beters komt. En omdat hoop onmogelijk is, kan de pijn niet leiden tot een geluk dat ik me nog kan indenken.’ Het was bij die zin dat ik Getting lost dichtsloeg en dacht: ‘Nee, ik wil niet meer.’ Nog maar halfweg het boek, en ik kon het niet meer aan.

Getting lost is geen getuigenis van een terminaal zieke, noch van iemand die een kind of ouder verloor. Het is het dagboek van een verliefde. Annie Ernaux, de Franse schrijfster die vorig jaar de Nobelprijs voor de Literatuur kreeg, bundelde in dat boek de notities die ze bijhield tijdens haar affaire met een Russische medewerker van de ambassade in Parijs (het boek verscheen oorspronkelijk in 2001 als Se perdre).

Belt hij of belt hij niet?

De affaire speelt zich af in de jaren 80, Ernaux ging richting de 50 toen ze de man leerde kennen. De man is jonger en getrouwd. Zij is al een gevestigd schrijfster, een scherpe observator van zichzelf en de wereld, en gehecht aan haar autonomie. En toch, in het anderhalf jaar dat de affaire duurt, wordt ze hoe langer hoe meer een schim van zichzelf.

‘Belt hij of belt hij niet?’, wordt de vraag die haar hele leven beheerst. Wat in de jaren 80, toen er nog geen gsm’s waren, niet alleen een mentale, maar ook een fysieke gevangenis wordt. Als ze vermoedt dat hij zou kunnen bellen, blijft ze liever thuis dan naar een boekpresentatie te gaan.

Alles wat niet te maken heeft met hem, verliest zijn glans. Dingen (lingerie, kledij, eten, drank) hebben maar betekenis als ze iets met hem te maken hebben. Zelfs het schrijven, haar hele fundament, betekent niets meer. Zij betekent niets meer – tenzij ze kan voelen dat hij haar nog altijd begeert. Seks is de motor van hun affaire, en wordt een kwestie van zelfbevestiging. Hoe lang, hoe vaak, waar, hoe: ze noteert het als een boekhouder van de passie, als bewijzen van zijn liefde.

Oh Annie!

Ik werd er lastig van. Allee, Annie, dacht ik, allee, Annie, zelfs jij? Is dan niemand immuun? Wat is het met verliefdheid, met die passionele liefde die als de heilige graal van romantiek wordt bezongen in liefdesliedjes, dat we zo bedwelmd kunnen raken dat we onszelf niet meer herkennen? Hoe kan het, dat de vrouw die de Nobelprijs voor de Literatuur in ontvangst nam met een ode aan de literatuur als emanciperende kracht, haar levensvervulling een tijd lang alleen nog vond in de aandacht van een man? Hoe is het mogelijk dat de tintelingen van die initiële aantrekking uitmonden in een existentiële crisis waarin het leven ondraaglijk wordt als de geliefde niet binnen handbereik is? Waar gaat dat vrolijke verlangen van die eerste verleidingsmanoeuvres naartoe?

En, misschien nog de grootste vraag van al: waarom idealiseren wij – in onze cultuur, in onze samenlevingsvormen – die verliefdheid en die passie zo, als de uitkomst finaal vaak op een ziekte lijkt? Aan het eind van Passion simple, een korte roman die op dezelfde affaire gebaseerd is als het dagboek (en die ik wel uitlas, voor ik aan het dagboek begon), schrijft Ernaux dat die affaire haar iets geleerd heeft. Dat ze ingezien heeft dat luxe niet materieel is, zoals ze als kind dacht, en dat het ook niet het intellectuele leven op zich is. Dat echte luxe ook is dat je een dergelijke passie voor een man of vrouw kunt beleven.

Dat heeft niet zoveel te maken met wie die man of vrouw is – in alles wat ze over haar Russische minnaar vertelt, valt ook weinig tot niets te lezen dat al die heftige gevoelens rechtvaardigt (hij is een parvenu, hij uit zijn liefde niet, behalve in seks, intellectueel doet hij haar niks, en hij is vaak dronken als hij bij haar aankomt). Misschien is het de overgave zelf, dat zelfverlies dat zich vermomt als focus op de ander, die tegelijk zo aanlokkelijk en zo gevaarlijk is, die maakt dat je het gevoel krijgt dat je leeft, en bang maakt dat met de ander ook dat gevoel wegvalt.

Reminder

Rationeel bekeken slaat dat nergens op, maar laat de ratio nu net het eerste zijn dat verliefdheid vakkundig uitschakelt, nog voor ze aan je emotionele stabiliteit begint te knibbelen. In die zin hoop ik dat Getting lost me, uitgelezen of niet, bijblijft, als een reminder, een eerste hulp bij toekomstige verliefdheden. Want de passie helemaal afschaffen zou ik jammer vinden, maar verliefdheid zonder zelfverlies: zou het kunnen?

Wat u, beste lezer, begrijpt u de verzuchting van Eva Berghmans? Heeft u een al dan niet pasklaar antwoord in uw mouw zitten? Mail ons!

De dingen waarover we babbelen op een terras, bij een koffie of een glas wijn. Het leven en wat ons bezighoudt. Elke dag, in de blog Uit het hart, op de site en in de app van De Standaard.