Vlak voor de Amerikanen naar de stembus trokken voorde midterms, riep de rijkste mens ter wereld via zijn persoonlijke sociaal netwerk zijn 115 miljoen volgers op om voor de Republikeinen te stemmen. Daarmee mengde Elon Musk zich nadrukke­lijker dan ooit tevoren in de Amerikaanse politiek. Ook internationaal wil hij wegen. Hij suggereerde dat Oekraïne de vrede zou afkopen door een flink stuk van zijn grondgebied aan Rusland te geven, en dat ­Taiwan door China opgeslorpt zou worden, zoals eerder met Hongkong gebeurd is Kan dat wel, een schatrijke industrieel met zakelijke belangen over de hele wereld (met name in China), die tegelijk eigenaar is van een sociaal medium waarlangs hij verkiezingen en grote politieke beslissingen kan beïnvloeden?

De in Zuid-Afrika geboren, boomlange ondernemer maakte zijn fortuin in het ­Silicon Valley van de jaren 90. Met dat ­fortuin ontketende hij tegelijk revoluties in de ruimtevaart – met SpaceX – en de auto-industrie – met Tesla. Nu de zaken daar grotendeels op wieltjes lopen, had hij op zijn lauweren kunnen rusten. Toezien op de dagelijkse gang van zaken bij zijn ­bedrijven (waaronder ook nog The Boring Company en Neuralink), en af en toe via Twitter de spot drijven met iedereen die de afgelopen jaren zijn ondergang voorspelde. Maar de eeuwig rusteloze Musk was in ­januari toe aan een nieuwe uitdaging. Dat werd Twitter, al vele jaren zijn favoriete ­medium. Zijn zelfverklaarde missie: van Twitter een speler maken die ‘de beschaving in een positieve richting stuwt’.

Pragmatisch eigenbelang

Met dergelijke hooggestemde missies heeft Musk de afgelopen 15 jaar naam ­gemaakt. De planeet redden met elektrische auto’s! De mensheid naar Mars ­krijgen! Het hoofdpersonage van de Iron Man-superheldenfilms is niet voor niets op hem geïnspireerd. Maar hij verwart zijn missies gemakkelijk met meer pragmatische belangen. Zoals: beletten dat zijn ­bedrijf zonder geld valt. Hij weet precies hoe hij de beurskoers van Tesla op moeilijke momenten hoog kan houden – met een inspirerend praatje dat achteraf vaak overdreven of zelfs onwaar blijkt. Want als ­Tesla goed is voor de planeet, zijn alle ­vijanden van Tesla – inbegrepen wie spe­culeert op een lagere beurskoers, de door hem zo gehate ‘shorters’ – ook vijanden van de planeet. En wie Musk persoonlijk tegenwerkt, of zelfs maar beledigt of tegenspreekt, is ook al snel een bedreiging voor Tesla en de grote missie. Musk is nooit ­vergeten hoe hij in 2000 buiten­gewerkt werd bij Paypal, en is als de dood om de controle over zijn bedrijven te ver­liezen. Hij maakte in 2021 bekend dat hij asperger heeft, een milde vorm van ­autisme.

Omdat hij vaak eerst tweet en dan pas nadenkt, geven Musks tweets een unieke inkijk in zijn denkprocessen. Wat hij ­vandaag (of vannacht) tweet, is niet noodzakelijk wat hij morgen doet. We komen ­alleen te weten wat er op dat precieze ­moment door zijn hoofd gaat. In 2017 tweette hij om 3 uur ‘s nachts: ‘Een beetje rode wijn, vintage muziekje, een beetje Ambien ... en magie!’ Het gaf de aandeelhouders van Tesla geen magisch gevoel. Ambien is namelijk een slaapmiddel dat een roes kan veroorzaken.

Thaise duikboot

De tweets van Musk verkopen Tesla’s – het bedrijf kon het jarenlang zonder betaalde advertenties stellen. Maar in 2018 brachten ze hem twee keer in nauwe schoentjes, ­telkens wanneer hij of zijn bedrijf aan­gevallen werd, naar zijn gevoel onterecht. De eerste keer was toen een team Thaise voetballertjes vastzat in een onderaardse grot. Musk bood publiek aan om een duikboot voor een reddingspoging te bouwen, een Britse duiker deed dat schamper af als een pr-stunt. Waarop Musk de man een ‘pedo guy’ noemde. Musk won het proces wegens laster dat de duiker aanspande. In augustus 2018 tweette hij dat hij het geld gevonden had om Tesla van de beurs te ­halen tegen een prijs van 420 dollar per aandeel. Dat was niet waar, maar joeg de Tesla-aandelen wel op een cruciaal ogenblik omhoog. De door Musk zo verachte shortersverloren meer dan 1 miljard dollar. Musk betaalde een kleine boete van 20 miljoen dollar en moest beloven zijn tweets voortaan eerst te laten nalezen – een eis die hij naast zich neerlegde. Musk had de ­regels die voor anderen gelden genegeerd en was ermee weggeraakt.

Rode pil

Dit jaar documenteerde Musk via zijn tweets niet alleen zijn evoluerende plannen voor Twitter, maar ook zijn persoon­lijke ideologische evolutie: van progressieve vrijdenker naar aanhanger van gouverneur Ron DeSantis, de voormalige trouwe medestander van Donald Trump die de
ex-president nu naar de kroon steekt. Voor Musk mag DeSantis in 2024 president ­worden.

Niet hij, maar de Amerikaanse linker­zijde is veranderd, vindt Musk. ‘Ik was een grote voorstander van president Obama, maar vandaag is de Democratische Partij gekaapt door extremisten’, tweette hij in april. Het is de partij ‘van verdeeldheid en haat’ geworden, zegt hij.

‘Als iemand wie je niet graag hebt iets mag zeggen wat je niet graag hoort, dan heb je vrije meningsuiting’ Elon Musk  Ceo Twitter

Die bocht had hij eerder ingezet. Zei hij in 2015 nog ‘Ik bemoei me zo weinig ­mogelijk met politiek’, dan trad hij in 2017 toe tot een adviesraad van de toenmalige president Donald Trump. Hij trok zich daaruit terug toen de VS uit de klimaat­akkoorden van Parijs stapten. Maar corona was een keerpunt. En dat had veel te ­maken met het draaiende houden van de Tesla-productie. Hij noemde de Califor­nische corona-maatregelen ‘fascistisch’ en in mei 2020 heropende hij de Tesla-fabriek in Fremont tegen de plaatselijke covidmaatregelen in (Californië wordt bestuurd door de Democraten). Rond dezelfde tijd tweette hij plots: ‘Neem de rode pil’, wat een verwijzing leek naar een vooral bij rechts-extremisten populaire meme. Het was het begin van een lange en vreemde flirt met thema’s van uiterst rechts.

Intussen werd zijn imago bij zijn ­traditionele achterban (de welgestelde ­progressieven die zijn Tesla’s kopen) ook geschaad door mediaverhalen over zijn ­privéleven, zoals het nieuws dat hij een tweeling had verwekt bij een vrouw die voor hem werkte bij SpaceX (en dat terwijl een draagmoeder op het punt stond te ­bevallen van zijn kind met los-vaste vriendin Grimes). Musk werd ook beschuldigd van aanranding, wat hij ontkent.

Vrije meningsuiting

Dit jaar heeft hij zichzelf met zijn impul­sieve communicatie herhaaldelijk in de voet geschoten, door nodeloos gebruikers en adverteerders te bruuskeren. Musk noemt zichzelf een ‘absolutist van de vrije meningsuiting’. ‘Als iemand wie je niet graag hebt iets mag zeggen wat je niet graag hebt, dan heb je vrije menings­uiting’, zei hij in april. Dat deed de vrees ontstaan dat hij de stappen tegen haat en desinformatie die Twitter de voorbije jaren gezet had, terug zou draaien. Inbegrepen het opnieuw binnenhalen van de geschorste Trump. Grote adverteerders als GM, ­Pfizer en General Mills, hebben hun ­campagnes voorzichtigheidshalve al ­­
op­geschort.

Musk probeerde hen eerst gerust te ­stellen. ‘Twitter mag uiteraard geen hellekrocht worden waar alles zonder con­sequenties gezegd kan worden’, zalfde hij. Maar in de dagen nadien retweette hij een bijzonder kwalijke, homofobe complot­theorie over de aanval op de echtgenoot van de Democratische politicus Nancy ­Pelosi. Hij haalde die tweet meteen weer weg, maar niet voor die tienduizenden ­likes en retweets kreeg. Afgelopen woensdag probeerde Musk zijn ­adverteerders dan weer te ­charmeren door live te ­antwoorden op hun vragen. Hij was ­innemend, maar verontrustend vaag.

Nog geen echt plan

In al zijn andere bedrijven heeft Musk zich omringd met toptalent. Maar het kringetje tech bro’s dat hij bij Twitter binnenbracht, doet de wenkbrauwen fronsen: tech-investeerders Jason Calacanis en David Sacks, zijn trouwe advocaat Alex Spiro, de beheerder van zijn persoonlijke fortuin Jared ­Birchall … Allemaal witte mannen, op ­Sriram Krishnan, die kort bij Twitter heeft gewerkt, na. Allen zingen ze graag publiek de lof van het genie Musk. Veel tegengas zullen ze niet geven. Ze porren hem eerder aan: David Sacks suggereerde in april dat Musk 50 procent van het personeel moest ontslaan. Dat is ondertussen gebeurd. Een aantal ervaren sleutelfiguren dat wel mocht blijven, heeft de afgelopen dagen zelf ontslag genomen.

Stilaan begint het plan voor Twitter uit de verf te komen. Musk wil zo veel mogelijk Twitter-gebruikers overtuigen om 8 dollar per maand te betalen. Daarvoor krijgen ze achter hun naam een blauw vinkje (vroeger voorbehouden aan celebrity’s en politici). Hun tweets worden daardoor beter zichtbaar dan die van niet­betalende gebruikers. Musk gelooft dat ­betalende gebruikers zich beter gedragen en dat haat en desinformatie zo grotendeels vanzelf zullen verdwijnen. Hij is er ook van overtuigd dat een nieuw opgerichte groep vrijwilligers, de Community Watch, de overblijvende desinformatie de baas zal kunnen. Dat lijkt erg optimistisch.

   • Twitter wordt betaaldienst, zegt Musk

Verder had Musk het woensdag over ­vage plannen om meer video op Twitter te tonen en om betalingen mogelijk te ­maken. Echt nieuwe ideeën heeft hij nog niet laten horen, een flink aantal van de voorstellen was zijn voorganger Parag ­Agrawal al aan het doorvoeren. Maar Musk claimt er, zoals hij dat ook doet met alle grote doorbraken bij Tesla en SpaceX, haast alle krediet voor. Hij laat anderen niet graag schitteren.

Averij opgelopen

Hoe erg kan dit aflopen voor Musk? Een leegloop van Twitter lijkt voorlopig niet aan de orde. Enkele honderdduizenden mensen hebben de afgelopen dagen een account geopend op het alternatief Mastodon, maar dat is verwaarloosbaar op 230 miljoen gebruikers. En ja, hij betaalde te veel voor Twitter: 44 miljard dollar. De schuldenlast die hij op het bedrijf ­geladen heeft (hij vulde zijn eigen middelen aan met ruim 12 miljard dollar geleend geld) maakt dat hij jaarlijks 1 miljard dollar ­intrest moet betalen. Maar dat kan de ­rijkste man ter wereld wel even dragen.

   • Amerikaanse bezorgdheid over buitenlands geld bij overname Twitter

Ondanks de niet onaanzienlijke averij aan zijn imago van groene ­wereldredder, zijn er voorlopig weinig tekenen dat Musks activiteiten eronder lijden. De Nasa kan niet zomaar bij een ander bedrijf aankloppen voor zijn raketten. Tesla heeft wel een groeiend aantal uitdagers, maar voorlopig lijken die geen extra klanten af te snoepen.

De komende weken zullen alle ogen op Twitter gericht zijn. De interne organisatie is er grondig ontwricht, toch wil Musk in een nooit ­gezien tempo nieuwe functies lanceren. Dat is een recept voor ongelukken, zoals de voorbije dagen duidelijk was. Tegelijk ­probeert hij om adverteerders, Twitter­gebruikers én de wijde wereld ­ervan te overtuigen een onderscheid te ­maken ­tussen hemzelf en Twitter. ‘Twitter moet neutraal zijn,’ hield hij de adverteerders woensdag voor, ‘ik ben dat niet’. Raakt hij daar zo makkelijk mee weg? Mark ­Zucker­berg van Meta of Sundar Pichai van Alphabet zouden het niet durven. Zij ­vermijden elke politieke uitspraak die de Amerikaanse conservatieven tegen hen in het harnas kan jagen. Musk hoopt dat voor hem – alweer – andere regels gelden. Ook al laat hij zelf nog voortdurend zijn persoonlijke ­belangen en die van zijn bedrijven door ­elkaar lopen. Toen iemand zich voordeed als hem op Twitter, riep hij het bestrijden van bedrieglijke imitaties meteen uit tot topprioriteit.

De komende weken zullen Musks ­vrienden en vijanden uit alle hoeken van de Amerikaanse samenleving samen met Russische en Chinese trollen proberen hoe ver ze te ver kunnen gaan in de chaos die Twitter nu is. De manier waarop Twitter daarop reageert, is veel belangrijker dan de twijfelachtige politieke meningen die Musk tussendoor de wereld instuurt.