Een dollemansrit langs een angstaanjagend diep ravijn, al je tanden die uitvallen of aangevallen worden door dreigende types met een mes: nachtmerries kunnen afschuwelijk levensecht zijn. En mensen met een nachtmerriestoornis hebben er minimaal één per week. Zij zijn ook overdag doodop en angstig.

Zwitserse onderzoekers vonden een nieuwe manier om van deze ­zenuwslopende, boze dromen af te komen. Hun patiënten kregen een draadloze hoofdband die ’s nachts een geluid afspeelde zodra zij begonnen te dromen. Dat geluid was vooraf gekoppeld aan een positieve versie van de nachtmerrie, die de dromer zelf had bedacht. De ­angstdromen bleven minstens drie maanden weg, schreven de ­onderzoekers vorige week in het wetenschappelijke tijdschrift Current Biology.

De deelnemers droegen een hoofdband tijdens het slapen. Die registreerde onder meer hun hersengolven en liet zodra de remslaap ­intrad om de tien seconden een akkoord horen

Een nachtmerriestoornis kan iemand tientallen jaren kwellen. Mensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) hebben er vaak last van, maar de stoornis komt ook voor zonder dat iemand een traumatische gebeurtenis heeft meegemaakt. Ongeveer één op vijfentwintig mensen heeft er last van. De best onderbouwde ­behandeling is imagery rehearsal therapy (IRT). Daarbij verzint de dromer een versie van de nachtmerrie die goed afloopt, en herhaalt dat herschreven scenario ­elke dag vijf tot tien minuten. Die therapie werkt goed, maar bij pakweg een derde van de patiënten niet, en soms komen de nacht­merries na een paar weken toch weer ­terug.

Akkoord C69

Psychiater Lampros Perogamvros van de universiteit van Genève ­besloot IRT te combineren met een bekende techniek: gerichte geheugenreactivatie. Daarbij wordt overdag een ervaring gekoppeld aan een geluid of een geur. Als ­iemand ’s nachts tijdens de diepe slaap aan dat geluid of die geur wordt blootgesteld, blijft het geleerde beter hangen. Perogamvros paste die techniek toe tijdens de remslaap, het slaapstadium waarin mensen dromen.

Aan de studie deden 36 mensen mee die twee tot vier keer per week last hadden van nachtmerries ­zonder traumatische oorzaak. Zij werden onderzocht door een slaap­expert en hielden twee weken lang een droomdagboek en een slaapdagboek bij. Tijdens een tweede bezoek aan het ziekenhuis verzonnen alle deelnemers een positieve versie van hun meest voorkomende nachtmerrie, en die beeldden ze zich vijf minuten lang in. De helft van de deelnemers hoorde tijdens dat herhalen van het positieve script elke tien seconden een ­geluid door een koptelefoon: het pianoakkoord C69, gedurende één seconde.

In de twee weken die volgden, kregen alle deelnemers een hoofdband mee naar huis die ze tijdens het slapen moesten dragen. Die registreerde onder meer hun hersengolven en liet zodra de remslaap ­intrad om de tien seconden dat ­akkoord horen – zacht, maar zo dat de slaper het net kon horen, met een geluidssterkte rond 40 decibel. De dagboeken hielden ze ook bij, en ze oefenden het positieve script elke dag vijf minuten.

Extra effect

Na twee weken kwamen de nachtmerries minder vaak voor bij de mensen bij wie het positieve verhaal was gekoppeld aan het pianoakkoord. Zij hadden gemiddeld nog één keer per maand last van hun nachtmerrie, de mensen die alleen IRT hadden gedaan nog één keer per week. De met het akkoord behandelde groep had ook veel ­vaker andere positieve dromen – de controlegroep niet.

Na drie maanden was dat verschil er nog steeds. De frequentie van de nachtmerries was weer iets toegenomen, maar in beide groepen nog altijd lager dan voor de ­behandeling.

‘Een heel interessante studie en elegant opgezet’, vindt Jaap Lancee, psycholoog aan de Universiteit van Amsterdam, gespecialiseerd in nachtmerries. ‘Je ziet een serieus extra effect van de geheugenreactivatie, boven op het effect van de IRT.’

De Zwitsers benadrukken dat de patiënten niet ineens de nieuwe, leuke versie van de nachtmerrie dromen. ‘Dat zie je ook bij IRT’, zegt Lancee. ‘Het positieve verhaal komt er niet voor in de plaats, maar het nachtmerriescript wordt niet meer getriggerd. De emotionele ­lading is minder sterk geworden, en daardoor schiet je dat verhaal niet meer te binnen.’

Voordat de nieuwe inzichten de behandelpraktijk bereiken, moet de studie herhaald worden, ook bij mensen met psychiatrische aandoeningen waarbij nachtmerries vaak optreden, zoals PTSS. Lancee: ‘Als het blijkt te werken in deze ­klinische groep, zou ik zeggen: meteen gebruiken.’