‘Het meest stresserende moment? De ochtenden. Mijn man en ik beginnen vroeg met werken, dus moeten we onze kindjes om 7.20 uur aangekleed en gevoed afzetten aan de crèche en voorschoolse opvang. Een onmogelijke opdracht. Onze peuters discussiëren over alles. Van de kleren die ze aan moeten – tot de kleur van de onderbroeken toe –, over de temperatuur van de melk en, jawel, de zachtheid van het speentje. En dan is er nog het broertje dat meehuilt al naargelang de sfeer. Tegen dat ik eindelijk op mijn werk aankom, heb ik het gevoel dat ik er al een werkdag heb opzitten.’

Elisabeth Vandekerckhove heeft twee dochters van vier en drie en een zoontje van een jaar. Haar relaas van een doorsnee ochtend klinkt om meer dan één reden herkenbaar voor Marie-Anne Vanderhasselt. Vanderhasselt is hoofddocent aan de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen aan de UGent. Ze doet al jaren onderzoek naar stress. ‘Ik dacht dat het ­onderwerp weinig geheimen meer had, tot ik moeder werd. In plaats van te genieten, wat ik dacht te gaan doen, was ik meer ­bezig met to-dolijstjes. Hoe kwam dat?’

Tot haar verbazing vond Vanderhasselt weinig onderzoek over stress bij ouders. ‘Uiteraard zit het ouderschap vol met stressoren. Het gedrag en de emoties van kinderen zijn per definitie niet te controleren of te voorspellen, twee zaken waarvan we uit onderzoek weten dat het stress uitlokt. Maar wetenschappelijk bestaat er weinig over het thema. Het meeste onderzoek vertrekt vanuit het kind: wat doet stress met een kind? Welke opvoedstijl heeft welk ­effect op het welbevinden van het kind? Begrijpelijk en belangrijk, maar wat met de ouders?’ Vanderhasselt besloot het gat te dichten. Haar bevindingen schreef ze neer in een boek: Ouders onder hoogspanning: hoe stress in je gezin begrijpen en aanpakken.

Eenzaamheid

Mensen krijgen natuurlijk al langer kinderen. Waarom ondervinden ouders vandaag meer stress dan hun ouders of grootouders? ‘De cultuur van multitasken speelt zeker een rol’, meent Vanderhasselt. ‘Denk aan de lockdown. Toen werd van ouders verwacht dat ze én werkten én voor de kinderen zorgden. Alleen: multitasken is een fabeltje. Als je twee dingen tegelijk probeert te doen, zijn je hersenen in feite de hele tijd aan het schakelen. Daar zijn cognitieve kosten aan verbonden die stress uitlokken.’

‘Stress werkt verslavend. Als je er niet bij stilstaat, voelt het gemakkelijker om gewoon door te doen’ Marie-Anne Vanderhasselt  Hoofddocent faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen UGent

Lore Ommeslagh (28) is moeder van een zoontje van een jaar. Ze mailt ons hoe niet de ochtendspits of het lawaai, maar onzekerheden en angsten haar een gevoel van constante spanning bezorgen. ‘Ik heb het heel moeilijk om mijn zoontje uit handen te geven. Zo is de crèche een grote stressfactor voor mij. Gaan ze goed voor hem zorgen? Gaan ze hem de nodige aandacht geven? Ook een grootouder of iemand ­anders laten oppassen wanneer mijn kind ziek is, vind ik moeilijk. Het leidt ertoe dat ik alleen hulp vraag als het echt niet anders kan. Ons zoontje lag tijdens zijn eerste levensjaar enkele malen in het ziekenhuis. Ook al zei de dokter dat we hier niets aan kunnen doen, toch begin ik te twijfelen aan mezelf. Doe ik iets mis? Dan is er de goede raad van anderen. Goed bedoeld, maar het kan overweldigend zijn, waardoor ik mezelf als ouder in vraag begon te stellen.’

Vanderhasselt: ‘Ook perfectionisme is een boosdoener. We weten meer dan ooit over wat goed is voor kinderen – denk aan de fameuze eerste duizend dagen – en we geloven meer dan ooit dat we het verschil kunnen maken. Neem daarbij dat we als sociale wezens continu de neiging hebben om onszelf te vergelijken met anderen en we krijgen angst om foute keuzes te maken of het gevoel onze kinderen tekort te doen.’ Ook kritiek van anderen, al dan niet verpakt als goede raad, geeft stress. ‘Uit onderzoek weten we dat kritiek of uitsluiting een gelijkaardige activiteit in de hersenen veroorzaakt als fysieke pijn. Kritiek staat verbinding met anderen in de weg, en die hebben we nodig als sociale wezens. Daarbij is kritiek oncontroleerbaar en voelt het vaak onrechtvaardig, waardoor we het als dreigend ervaren.’

   • Lees ook: De goede moeder bestaat niet

Vanderhasselt wijst ten slotte ook naar eenzaamheid. Nora De Wit (34), moeder van twee kindjes van vier en twee, merkt bijvoorbeeld hoe ze haar worsteling met het ouderschap maar moeilijk kwijt kan bij andere ouders. ‘Ik zie mijn kinderen graag en vind het een voorrecht om kinderen te zien opgroeien, maar het moederschap zelf vind ik niet leuk. De continue stroom aan prikkels en grote verantwoordelijkheid: ik heb het daar lastig mee. Ik kan dat wel kwijt aan vrienden die geen kinderen hebben, maar andere moeders schrikken als je zoiets zegt.’ Vanderhasselt: ‘Iedereen kent het zinnetje “It takes a village to raise a child”, maar als die village vandaag al wordt ingezet, is het vooral voor praktische zaken. De kinderen ophalen van school, een carpool voor hobby’s… Voor eerlijke gesprekken is minder tijd. Terwijl net dat laatste ons rust brengt.’

Uitvliegen

Zo uiteenlopend de reacties over wat ouders precies stress geeft, zo gelijkaardig de verhalen over wat stress met hen doet. ­Geoffrey De Muer (41), vader van drie kinderen van drie, zeven en acht, omschrijft het als een ‘zenuwachtig gevoel’. ‘Alsof al je voelsprieten omhoog staan en je erg prikkelbaar bent. Alsof je tegelijk aan honderd dingen aan het denken bent en erg snel door het leven gaat.’

Vanderhasselt: ‘Wat precies stress uitlokt, verschilt sterk per persoon, maar de lichamelijke respons is altijd dezelfde’, zegt ze. ‘Als we het gevoel hebben dat er meer op ons afkomt dan we aankunnen, licht onze amygdala op, ons emotionele brein. Vervolgens schieten twee systemen in actie. Een eerste, snelle reactie komt van het autonome zenuwstelsel, zodat we in korte tijd veel energie kunnen vrijmaken: er komen neurotransmitters vrij, de hartslag gaat omhoog, en onze pupillen verwijden. In een tweede, trage reactie start de bijnier met de aanmaak van het hormoon cortisol. Dat zorgt ervoor dat we alert zijn. Tegelijk zet cortisol het herstelmechanisme in gang, waardoor de hartslag opnieuw daalt.’

Wanneer de amygdala oplicht, domineert die tijdelijk de meer rationele prefrontale cortex, wat verklaart waarom ­ouders in een stressreactie plots uitvliegen tegen een peuter omdat die een beker omstoot. ‘Eenmaal de stress is gaan liggen, zien we in hoe die reactie overdreven was en voelen we ons schuldig. Vervelend, maar eigenlijk is het een teken dat ons stresssysteem goed werkt’ , zegt Vanderhasselt. Ze pleit er niet voor om stress uit de weg te gaan. ‘Vroeger dacht men dat we moeten proberen te leven zonder stress, maar vandaag weten we dat het niet gezond is om te streven naar een emotionele flatline. Ups en downs horen nu eenmaal bij het leven, zeker bij het ouderschap. Daarbij heeft stress nut. Een stressrespons maakt dat je snel kan reageren als jouw kind de straat op loopt of oplossingen vindt bij een moeilijke vakantiepuzzel.’

Problematisch wordt het pas als ouders er niet in slagen om tot rust te komen tussen de verschillende stressreacties. ­‘Gebeurt dat onvoldoende, dan raakt het herstelmechanisme verstoord’, zegt Vanderhasselt. ‘De neurale verbindingen tussen de prefrontale regio en de amygdala nemen af, waardoor we sneller in een stressreactie schieten bij doordeweekse dingen zoals een winterjas die te klein is of een brooddoos die nog op school ligt. Daarbij zullen de hersenen het herstelsignaal moeilijker opvangen, waardoor je langer in een stressreactie blijft hangen. Heel uitputtend. Op termijn kan dat tot een ­parentale burn-out leiden.’

Nervus vagus

Dat ouders er belang bij hebben regelmatig te ontspannen, is geen nieuws. Toch blijkt dat voor velen een opgave. ‘Het is een werkpuntje’, ­erkent Elisabeth Vandekerckhove. ‘Dan probeer ik even rustig een koffie te drinken, maar ga ik toch weer een was insteken. Op vrijdag werk ik niet, maar in plaats van het rustig aan te doen, werk ik in sneltempo mijn lijstje af: winkelen, dan naar de fitness, alles zo efficiënt mogelijk.’

Het probleem is niet dat we in een stressreactie schieten, meent Vanderhasselt, wel dat we het verleerd zijn om naar de signalen van ons lichaam te luisteren. ‘Stress werkt verslavend. Als je er niet bij stilstaat, voelt het gemakkelijker om gewoon door te doen.’

‘Multitasken is een fabeltje. Als je twee dingen tegelijk probeert te doen, zijn je hersenen in feite de hele tijd aan het schakelen’ Marie-Anne Vanderhasselt  Hoofddocent faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen UGent

Door te begrijpen hoe stress werkt, gelooft de professor, krijg je beter inzicht in hoe je jouw lichaam kan inzetten om te ontspannen. ‘Ons lichaam zit ingenieus in elkaar. Behalve een gaspedaal, heeft het van nature ook een ingebouwde rem.’ De sleutel tot die rem is de nervus vagus, een lange zenuw die ons brein verbindt met ons lichaam. ‘Uit onderzoek weten we hoe we die zenuw kunnen stimuleren. Zo zijn ademhalingsoefeningen een perfect middel om een beginnende stressreactie – verhoogde hartslag, vlinders in de buik – te kanaliseren. Een kort lontje en onrust wijzen dan weer op opgebouwde energie. Dan helpt het om heel intens te bewegen zodat de energie kan ontladen. Even goed dansen of op de trampoline springen met de kinderen bijvoorbeeld.’ En, last but not least: contact zoeken met mensen die je leuk vindt. ‘Stress veroorzaakt vijandigheid. Het maakt dat we ons isoleren, omdat we overal dreigingen zien. Verbinding creëert net een veilig gevoel, wat ons tot rust doet komen.’

Elisabeth Vandekerckhove vond vooral in dat laatste een kostbaar rustpunt. ‘Sinds kort haal ik op vrijdag de kinderen wat vroeger af van school en doen we een “aperitiefje”. Er zijn hapjes en kinderchampagne, de peuters vertellen over hun dag. De keuken ligt er sowieso ontploft bij, maar toch is het een leuk, ontspannen moment. Ik ben ermee begonnen voor hen, maar ik heb er net zoveel deugd van. Dan moet even niets meer.’

Marie-Anne Vanderhasselt, Ouders Onder Hoogspanning, Uitgeverij El Tigre, 240 pag., 24,95 euro