De thermometer klimt vlotjes ­boven de 20 graden. Het is uitzonderlijk warm voor de tijd van het jaar (zie inzet) en dat merk je behalve aan het kwik ook aan de natuur. Op vraag van De Standaard pluisde Natuurpunt de gegevensbank van de site Waarnemingen.be uit, een onlineplek waar liefhebbers registreren wat ze te velde zien aan flora en fauna. Een blik op de recentste data brengt enkele opmerkelijke vaststellingen aan het licht.

De vedette de jongste dagen is ongetwijfeld de prachtbeer (Utetheisa pulchella). Dat is een nachtvlinder die met de zuidenwind naar onze contreien is komen waaien. In één week werden er ­zowat vijftien van gespot in België. Het was van 2018 geleden dat het diertje hier opgedoken was. Hij is ook overdag te bewonderen als hij foerageert op de nog bloeiende bloemen.

   • ‘Eén jaar droogte overleven planten en dieren. Geen vijf na elkaar’

Ook andere nachtvlinders laten topscores optekenen, zoals de ­katoendaguil en de roodstreepspanner. ‘Voor trekkende nachtvlinders mag je dit een superjaar noemen’, zegt Wim Veraghtert van Natuurpunt. Wat ook meespeelt, is dat er een goed vertakt netwerk ­bestaat van nachtvlinderliefhebbers die systematisch lichtvallen uitzetten en aan het tellen slaan.

Bij de dagvlinders valt er ­minder goed nieuws te rapen. ­Bekende soorten als de dagpauwoog en de atalanta laten het af­weten. In juli was er nog een boom aangekondigd, maar de droogte van augustus heeft veel poppen het leven gekost.

Zelfmoordmissie

Er zijn in oktober vier meikevers waargenomen, die zich duidelijk van seizoen vergist hebben. Dat is uitzonderlijk, maar blijft ­volgens Natuurpunt marginaal.

Hem omdopen tot de oktober­kever is voorbarig. ‘We mogen hem wel stilaan de aprilkever noemen’, zegt Wouter Vanreusel, celhoofd ­Natuurstudie. ‘Hij duikt in de lente steeds vroeger op. De klimaat­verandering gaat aan dit beestje niet voorbij.’

Andere insecten die zich abusievelijk in de lente wanen, zijn de ­wilde bijen en met name de grijze zandbij. Dat zij rondvliegt in oktober, is een beetje een zelfmoordmissie. ‘Ze zullen wel wat nectar vinden op de herfstbloeiers om zich mee te voeden, maar deze soort heeft voor haar voortbestaan stuifmeel van de wilg nodig. En dat is in deze tijd van het jaar nergens te bespeuren’, aldus Veraghtert

Behalve de grijze zandbij lieten ook andere bijen die normaal in het voorjaar actief zijn, zich opmerken: roodbuikje, meidoornzandbij, vosje. Natuurpunt neemt zich voor dit fenomeen in een wetenschappelijk artikel te gieten.

Er lijken verder iets meer padden actief dan in een normale herfst en ook worden er hier en daar kwakende kikkers gehoord, maar Natuurpunt vindt dat te anekdotisch om er veel conclusies aan vast te knopen.

En het zijn niet alleen de dieren die zich van seizoen vergissen. Een Natuurpunter signaleerde een bloeiend maarts viooltje. Dat zat er ook een vijftal maanden naast.

Hanenkam

Bij de paddenstoelen doet zich een gemengd beeld voor. De regen in september heeft hen goed gedaan en met de hoge temperaturen groeien ze flink door, maar het is geen recordjaar voor de zwammen. Een winnaar dezer ­dagen is de valse hanenkam. Normaal gezien veel voorkomende soorten, zoals de gele aardappel­bovist en de geelwitte russula, zijn dit jaar dan weer opvallend schaars. Mogelijk lijden zij nog ­onder de gevolgen van de droge ­zomer.

   • Wat paddenstoelen ons vertellen over de natuur

Bij de vogels valt de late aan­wezigheid van trekvogels als de boerenzwaluw op, een soort die ­eigenlijk al lang de biezen naar het zuiden had moeten nemen.

De zang van de tjiftjaf en de zwartkop wordt nog gehoord. De tjiftjaf is een trekker op de korte ­afstand. Hij verhuist in de winter niet naar Afrika, maar naar Zuid-Frankrijk. ‘Omdat het in onze ­streken steeds vaker zacht is in het najaar, blijft hij hangen’, zegt ­Veraghtert. 'Pas als er een winterprik met vorst komt en er geen ­insecten meer zijn om te eten, trekt hij zuidwaarts. Hij is gelukkig flexibel ­genoeg om zich aan wisselende omstandigheden aan te passen.’

De amateurs kunnen zich verkneukelen in zoveel bijzondere waar­nemingen. Maar is zo’n hete herfst geen kwalijke zaak voor de natuur? Dat poppen van insecten zoals de meikever al uitkomen in plaats van te wachten op de lente, is slecht nieuws voor de betrokken exemplaren, die het wellicht niet zullen overleven. ‘Maar er zitten nog bij wijze van spreken honderd­duizend poppen onder de grond waarmee niets aan de hand is’, zegt ­Veraghtert. ‘Het is niet zo dat een hele soort ontregeld is. Een drama is zo’n warme oktober dus niet. Een warme november, die dieren vroegtijdig uit hun winterslaap doet ontwaken, berokkent hen meer schade.’

Die zandbijen, dat handvol meikevers: het zijn verloren generaties’, vult Vanreusel aan. ‘Dat wil niet zeggen dat de hele populatie in gevaar komt door een warme oktober. Het is wel een signaal. Als dit weerfenomeen zich jaar na jaar herhaalt, kan een soort in de verdrukking komen. Alleen is er te weinig onderzoek naar de staat van onze alledaagse soorten om daar zinnige uitspraken over te doen.'

Alweer warmterecord gebroken

We hebben de warmste 28 oktober sinds de start van de metingen in 1833 in ons land meegemaakt. Om 13 uur was het 22,2 graden in Ukkel. Het vorige dagrecord van 20,2 graden op 28 oktober 1913 is daarmee gesneuveld, liet ­meteoroloog David Dehenauw van het KMI op Twitter weten.

De hoge temperatuur komt er door zuidelijke ­stromingen uit het subtropische deel van de Atlantische ­Oceaan en Spanje, die warme lucht onze richting sturen.

Het warme weer houdt nog even aan. Ook zaterdag zou het kwik tot 23 graden oplopen, en hier en daar zelfs meer. Ook zondag en ­maandag wordt volgens de voorspellingen van het KMI de kaap van de 20 graden ­gerond. Dinsdag, op Allerheiligen, zou de ­temperatuur dan naar een wat frissere, maar nog steeds zachte 15 graden zakken.

‘40 procent van de dag­records dateert van de 21ste eeuw, terwijl die nog maar 22 jaar bezig is’, zei weerman Frank Deboosere aan VRT.Nws. ‘Dat is niet toevallig. Dat is de opwarming van de ­aarde.’

Ook in Frankrijk is er ­sprake van de warmste maand ­oktober sinds 1945. In het zuidwesten en op Corsica werd afgelopen week 30 graden gehaald. Ook in Spanje noteerden ze op sommige plaatsen in Andalusië ­recordtemperaturen van 34 graden. (ty)