De advocaat van Ye, de rapper die op streamingdiensten nog steeds bekend staat als Kanye West, heeft er wellicht een drukke week op zitten. De jongste dagen zetten onder meer modehuis Balenciaga, platenlabel Def Jam en modemerk Gap een punt achter hun samenwerkingen met de 45-jarige rapper en mode-ondernemer. Sportmerk Adidas schrapte Ye’s Yeezy-mode­collectie, en had daar een verliespost van 250 miljoen euro voor veil. Zelfs het Londense ­Madame Tussauds-museum liet het wassen beeld van de hiphopvernieuwer verwijderen – dan weet je dat het moeilijk wordt.

De aanleiding is misschien wel de meest bewogen maand uit de carrière van een professionele provocateur. Het begon met een passage op de modeweek van Parijs, waar Ye een T-shirt droeg met het opschrift ‘White lives matter’. Later beweerde Ye in de podcast Drink champs dat George Floyd overleed aan fentanylgebruik, en niet aan de knie waarmee politie-agent Derek Chauvin hem verstikte. Daarna volgde een reeks antisemitische uitlatingen op Instagram en Twitter, en in uitgelekte fragmenten van een interview met Fox News. Het toppunt werd een dreigement op Twitter: ‘When I wake up, I’m going death con 3 on Jewish people’. Daarmee verwees Ye naar ‘defcon 3’, een classificatie die de Amerikaanse veiligheidsdiensten gebruiken voor dreigingen ten opzichte van de VS.

Ye’s uitbarstingen leidden tot schorsingen op Twitter en Instagram, maar op die laatste site is hij alweer terug. ‘Ik ben in één dag tijd 2 miljard dollar kwijtgeraakt, maar ik leef nog’, vatte hij daar samen. Volgens zakenblad Forbes is Ye’s fortuin inderdaad geslonken tot zo’n 400 miljoen dollar, inkomsten die hij vooral put uit zijn muziekcatalogus.

Strapatsen als businessmodel

Door de nieuwscyclus waarin Ye de afgelopen jaren verzeild was geraakt, zou een mens haast vergeten dat Kanye West in eerste ­instantie een gevierd producer en rapper was. ­Albums als The College Dropout, 808 & Heartbreak en Yeezus waren niet minder dan grensverleggend qua geluid en onderwerpmaterie, terwijl zijn magnum opus My beautiful dark twisted fantasy gezien wordt als een van de beste albums van het nieuwe millennium. Maar op de vijf albums die hij uitbracht sinds 2016, waren die briljante flitsen steeds dunner gezaaid, en werden de releases overschaduwd door Ye’s niet-muzikale provocaties.

De rapper uit Chicago deed altijd al exact datgene wat de goegemeente zou beschouwen als ‘te gek voor woorden’, of zelfs ‘commerciële zelfmoord’

Die waren op zich niet nieuw. Tegelijk met zijn muzikaal vernuft toonde de rapper uit Chicago altijd een aanleg voor ­aandachtszoekerij. Dat deed hij door altijd exact datgene te doen wat de goegemeente zou beschouwen als ‘te gek voor woorden’, of zelfs ‘commerciële zelfmoord’.

Tijdens een tv-benefiet voor de slachtoffers van orkaan Katrina in 2005 verraste Ye tv-kijkend Amerika door tijdens een live­interventie botweg te zeggen: ‘George Bush doesn’t care about black people.’ In 2009 griste hij een MTV VMA-award uit de handen van Taylor Swift, omdat hij vond dat die naar Beyoncé moest gaan – zelfs president Barack Obama noemde hem daarvoor een ‘jackass’, maar Ye’s ster taande er niet door. Ook zijn zelfvertrouwen leidde telkens weer tot reuring: toen christelijke commentatoren hem naar aanleiding van de single ‘I am a god’ vroegen wie hij wel dacht dat hij was, antwoordde hij eenvoudigweg: ‘I just told you: a god’. Met zulke strapatsen bouwde Ye ook het prototype van het businessmodel dat in de huidige aandachtseconomie het efficiëntst werkt voor artiesten: maak dat er niet alleen naar je geluisterd wordt, maar dat er ook over je gepraat wordt.

Bipolaire stoornis

Sinds het overlijden van zijn moeder Donda, in 2007, werd Ye’s gedrag echter instabieler. Het VMA-incident in 2009 kon nog gezien worden als steun aan Beyoncé, maar toen hij zeven jaar later in ‘Famous’ over Swift rapte ‘I feel like me and Taylor might still have sex / I made that bitch ­famous’, klonk dat al een pak vileiner. Op Donda haalde hij Marilyn Manson en ­Dababy aan boord voor gastzang, net toen ze onder vuur lagen voor seksueel misbruik en homofobie. Ook dat leek meer te gaan over effectbejag dan artistieke merite.

En dan waren er nog de politieke uitlatingen. Ye sprak zijn steun uit voor Donald Trump, noemde 400 jaar slavernij voor zwarte Amerikanen ‘een keuze’, en trok bij een eigen presidentskandidatuur het recht van vrouwen op abortus in twijfel. Die ­periode wordt uitstekend in beeld gebracht in de laatste aflevering van de Netflix-documentaire Jeen-Yuhs. ‘Kanye heeft mensen altijd al tegen de haren in gestreken’, zegt regisseur en jeugdvriend Coodie Simmons daar. ‘Maar voor het eerst voelde het alsof hij de mensen echt kwijt was.’

Tegen de achtergrond speelt Ye’s diagnose van bipolaire stoornis. In een interview met David Letterman in 2019 lichtte Ye zelf toe hoe die hem soms richting paranoia dreef. Medicatie en behandelingen liet Ye met wisselend succes toe. ‘No more counseling / I don’t negotiate with therapists’, rapte hij daar begin dit jaar nog over in ‘Eazy’.

Maar antisemitisme is natuurlijk geen bijwerking van bipolariteit. En waar andere Ye-uitspraken nog met (heel veel) goeie wil konden gezien worden als provocatief denkwerk, tekent zich hier een zorgwekkend patroon af: muzieksite Consequence of sound maakte een tijdlijn op van bij antisemitisme aanleunende boodschappen, die teruglopen tot 2008. Dat is voldoende om zelfs de bedrijven die de afgelopen ­jaren maar wat graag aanschurkten tegen Ye’s imago van edgy, visionaire dwarsligger aan te sporen de banden door te knippen.

Of Ye nu definitief in ongenade is gevallen, valt nog te zien. Regisseur Mel Gibson en ontwerper John Galliano zijn na publieke antisemitisme-rellen ook opnieuw aan de slag in hun sector. Spotify-baas Daniel Ek gaf al aan dat de streamingdienst Ye’s muziek voorlopig niet verwijdert: ook al zijn zijn uitlatingen ‘afschuwelijk’, de songs zelf bevatten niets onreglementairs. Maar hoe dan ook slaat dit het voetstuk van Ye nog wat meer aan gruzelementen. ‘Nobody knows what it means, but it’s provocative: it gets the people going’, luide een iconische sample in de hit ‘N****s in ­Paris’. Dat idee heeft lang in Ye’s voordeel gewerkt, maar nu lijkt hij uitgeprovoceerd.