Koen Vanmechelen begon het jaar in het Uffizi in Firenze. Daar, in een van de oudste en voornaamste musea ter ­wereld, stond zijn werk te pronken tussen dat van Michelangelo, Botticelli en Caravaggio. Maar hij deed de laatste ­jaren evengoed Havana, Venetië, Ethiopië en Zimbabwe aan. Tijd om te recapituleren, dus. Vanmechelen strijkt daarvoor neer in CC Scharpoord in Knokke.

‘Ik ben nog altijd de mens van de ­kiekens’, verzucht Vanmechelen. Doorgaans kan de kunstenaar dat hard­nek­kige label goed relativeren, maar soms irriteert het. ‘Eigenlijk ben ik de mens van de kruisingen’, zegt hij. Toch doet ook die omschrijving hem ferm tekort. In plaats van verbaal in de verdediging te gaan, toont hij het aan. Met vooral nieuw werk geeft Cosmopolitan renaissance een helder overzicht van zijn ­betrokkenheid bij de wereld en zijn rotsvaste geloof in een betere toekomst voor mens en planeet. Het is een boodschap van hoop die Vanmechelen ­ongefilterd op zijn publiek overbrengt. Daarin zit ’m de grootsheid van de Limburgse kosmopoliet: met zijn ongebreidelde enthousiasme en positiviteit heeft hij effectieve impact. Zijn gedreven boodschap is bovendien besmettelijk.

Oorfazanten

Cosmopolitan renaissance begint beneden, met een junglekooi die twee ver­diepingen hoog reikt. Vanmechelen ­tekende de installatie meer dan twintig jaar geleden. Het idee ontstond samen met zijn Cosmopolitan chicken-project. Daarvoor begon hij kippenrassen te kruisen om zo tot een kosmopolitische kip te komen, die de genen van alle ­kippenrassen ter wereld in zich draagt. Een divers, sterk dier, ontsnapt aan de monocultuur, en dus aan inteelt en ­degeneratie. Het is de ultieme metafoor voor bioculturele diversiteit en identiteit. Daarom gebruikt hij graag de surrealistische slogan ‘This is not a chicken’. Het gaat niet om de kip, maar om elk van ons, mens, dier, plant, planeet. De kosmopolitische kip bracht Vanmechelen wereldfaam als kunstenaar, denker en netwerker.

De kooi vat de basis samen. Op de grond scharrelt de oerkip. Die soort werd 7.500 jaar geleden gedomesticeerd aan de voet van de Himalaya. Samen met de mens verspreidde ze zich over de aarde. Haar nakomelingen evolueerden tot de nu bekende, monoculturele kippenrassen. Hoog in de kooi pronken twee witte oorfazanten. Die soort leefde altijd al hoog in het Himalayagebergte, in de sneeuw. Ze zat daar goed en bleef ver van de mens: ‘Ik toon de spanning tussen het wilde dier dat gedomesticeerd is geraakt en het dier dat wild is gebleven.’

Op de verdieping opent het levenswerk van Koen Vanmechelen zich als een boek met heldere hoofdstukken. ‘De tentoonstelling toont een wereld die nog niet bestaat, maar die we kunnen creëren met ingrediënten die we hebben. Hybriditeit is het sleutelwoord. We hebben diversiteit nodig. Daarom maak ik kunst die de hand reikt naar alles rondom. De kunstenaar staat niet ­buiten de wereld, maar neemt deel aan het debat. Alleen zo kunnen nieuwe ­dingen ontstaan.’ Wie niet goed oplet, zou Vanmechelen kunnen betichten van naïef idealisme. Maar daarvoor haalt de kunstenaar de schouders op. Hij heeft de wetenschap aan zijn kant, en wereldwijd heeft hij projecten die zijn woorden ­omzetten in realiteit.

Verstrengelde ooievaars

De kunstenaar houdt de bezoeker goed bij de les. Rode neonbuizen lopen als een rode draad door de expo. In een eerste werk gaat het nog om een opvallende, maar simpele lijn. Verderop ontwikkelt ze zich tot schrift: ‘The global only exists by the generosity of the local.’ Of nog: ‘Fertility comes from outside’, bij een in het oog springende installatie van een gigantisch wit ei en twee opgezette ooievaars in volle vlucht, de een spiegelt de ander, spots werpen een dramatische schaduw. Het wijst op de overweldigende schoonheid van de natuur, waar de mens niet boven staat, maar deel van uitmaakt. Het gaat evengoed over genen, voortplanting en verbondenheid, en vormt zo een volwaardig hoofdstuk in het werk van Vanmechelen. Omdat het werk vlak bij een raam staat, zie je het van buitenaf: wie ’s avonds voorbij Scharpoord loopt, wanneer de lichten nog branden, ziet twee met elkaar verstrengelde vogels die op het punt staan uit te breken.

De wereld in trekken en ze en passant beter maken, het is de missie van Koen Vanmechelen. Het wonderlijke is dat het hem nog lukt, ook. De expo toont het aan met allerlei documentair materiaal. Kruist hij kippen voor zijn kunst? Dan kruist hij ook kippen voor de gemeenschap. Met het project Planetary community chicken schenkt hij zijn kosmopolitische dieren aan lokale ­gemeenschappen, bijvoorbeeld in Zimbabwe, Ethiopië en Detroit, zodat ze ook daar sterkere rassen kunnen kweken. Hij schenkt bijvoorbeeld ook stieren en lama’s. Op de mest van de dieren groeien champignons, mens en dier kunnen die eten, de dieren worden sterker en versterken de voedselketen. Sterven de dieren een natuurlijke dood, dan verwerkt Vanmechelen ze in zijn kunst. De cirkel is rond, de expo compleet.   

Koen Vanmechelen, Cosmopolitan renaissance, tot 15/1 in Cultuurcentrum Scharpoord, Knokke-Heist