Gisteravond bliezen Ringland, stRaten-generaal en Ademloos (de burgerbewegingen van het Toekomstverbond) verzamelen in zaal Horta in het centrum van Antwerpen om een laatste stand van zaken te geven over Oosterweel. Dat project betreft het sluiten van de Antwerpse Ring ten noorden van de stad. Het gaat samen met leefbaarheidsprojecten waarvan overkappingen het meest in het oog springen. Tenslotte wil het project een modal shift weg van de auto realiseren. Deze week komt het alvast tot een belangrijke doorbraak.

Zo lanceerde bouwheer Lantis het voorstel om op zijn terreinen zelf de sanering van de met PFAS vervuilde gronden op zich te nemen. De werf op Linkeroever valt voor één procent binnen de 5 kilometerperimeter rond vervuiler 3M waar het standstillbeginsel (daarbij mag de verontreiniging niet verder toenemen) geldt. Lantis zal het opgepompte grondwater zuiveren, de zwaarst vervuilde grond afvoeren en de bermen en terreinophogingen (met minder vervuilde grond) inpakken. In het voorstel is niet langer sprake van een veiligheidsberm op de site van 3M, waar de vervuilde grond aanvankelijk naar toe moest en waarvoor een dading met 3M was afgesloten.

Het belang van het 14 pagina’s tellende voorstel, waarover De Tijd berichtte, kan niet worden overschat. Het vormt de blauwdruk voor de onderhandelingen die Lantis voert met twee Vlaamse ministeriële kabinetten (minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) en minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open VLD)), de stad Antwerpen, de gemeente Zwijndrecht, de Bond Beter Leefmilieu (BBL), Natuurpunt en Zwijndrecht Gezond. De kans groeit dat die nog deze week succesvol kunnen worden afgerond. Volgens diverse betrokkenen komt de tekst tegemoet aan drie uitgangspunten: het voortzetten van de werken mag de vervuiling niet doen toenemen (een rapport van onderzoeksorganisatie Vito wees al in die richting), de ­sanering mag niet worden uit­gesteld tot na de werken en de kosten moeten maximaal worden verhaald op vervuiler 3M.

Vrank gesprek

De versnelling kwam er na een woedende reactie van de BBL op uitlatingen van minister Peeters. Die vertelde vorige week dat de Vlaamse regering eind deze maand met een initiatief zou komen dat een antwoord moest bieden op het stilleggen van de Oosterweelwerf na procedures bij de Raad van State. Het zou gaan om een interpretatie van het bodemdecreet uit 2008 die de bewegingsruimte van het rechtscollege zou inperken. De BBL sprak van een wetgeving à la tête du client en dreigde ermee het overleg op te blazen. Vervolgens nodigde Lantis de BBL-top uit voor een vrank gesprek. Dat bleek vruchtbaar.

Wegens de broosheid van de ­onderhandelingen wil Lantis noch BBL veel inhoudelijke commentaar kwijt. Hoe dan ook blijven er moeilijke punten. Zo is er sprake van een bedrag van 100 miljoen euro dat voor de sanering aan 3M kan worden gefactureerd. Maar die kostprijs valt wellicht hoger uit. De juridische procedures en de daaruitvolgende reorganisatie van de werken kostten Lantis nu al 30 tot 50 miljoen euro. Dat bedrag, bevestigt ook het kabinet van Demir, kan niet op 3M worden verhaald. Bij Lantis valt te horen dat de economische kosten van een stillegging ongetwijfeld hoger oplopen. Bovendien maakt de bouwheer zich sterk dat uiteindelijk alle saneringskosten as such bij 3M terechtkomen.

Het resultaat van de onderhandelingen zou meteen een richtsnoer betekenen voor alle met PFAS vervuilde gronden ­in Vlaan­deren

Het voornemen om het bemaalde water bij de aanleg van de Scheldetunnel te zuiveren, staat alvast haaks op de motivering van de milieuvergunning die Lantis daarvoor in september bij de stad Antwerpen aanleverde. Daarin is sprake van dat water ongezuiverd in de Schelde te lozen. Technisch zou een volledige sanering immers niet kunnen. Bovendien loopt daarbij de ecologische kostprijs (onder meer aan energie) hoog op. De bouwheer blijft erbij dat een volledige waterzuivering op het vlak van kosten en baten weinig zinvol is, maar besliste op dit punt toch het geweer van schouder te veranderen.

Negen keer Stadspark

Het resultaat van de onderhandelingen – er is zelfs sprake van een zogeheten PFAS-Toekomstverbond – zou meteen een richtsnoer betekenen voor alle met PFAS vervuilde gronden in Vlaanderen. Vorige maand verlieten Greenpeace, Grondrecht en burgeractivist ­Thomas Goorden de onderhandelingstafel. Zij willen verder procederen. Het blijft onduidelijk hoe zij op een eventueel akkoord zullen reageren. Eerder liet Goorden weten dat hij ten gronde tegen het Oosterweelproject blijft, ook los van de vervuiling.

Afgelopen maandag vergaderde het politiek stuurcomité van het Toekomstverbond. Daarbij werd het financiële model tegen het licht gehouden. Sedert 2018 steeg de inflatie met meer dan 20 procent, dat heeft effect op de bouwkosten. Onderzoek wees uit dat het financieringsmodel (tolgelden) ­robuust genoeg blijft om de tegenslagen op te vangen. Meer zelfs, er bleek voldoende geld in kas om het aantal overkappingen uit te ­breiden.

Het leefbaarheidsfonds, ­gespijsd door de Vlaamse overheid, telt nu 2,5 miljard euro, waarvan anderhalf miljard wordt besteed aan overkappingen. De noordelijke Ring wordt nu maximaal overkapt, met groengebieden met een oppervlakte van 110 hectare of 220 voetbalvelden (9 keer de oppervlakte van het Antwerpse Stadspark). Dat alles moet tegen 2030 worden opgeleverd, samen met de finalisering van de sluiting van de Ring. Ook zijn er beloften om de modal shift te versnellen. Dat laatste blijft, met de aftakelende De Lijn op kop, een zorgenkind.