Het was een vraag in De allerslimste mens ter wereld vorige week (ik ben vergeten wanneer precies, ik denk dat het maandag was, maar wie onthoudt zulke dingen): ‘Vanaf welke leeftijd,’ vroeg Eric Van Looy, ‘neemt de snelheid af waarmee ons brein informatie verwerkt, met andere woorden: vanaf welke leeftijd beginnen onze hersenen te verouderen?’

21, dacht Bart Cannaerts. 25, zei Peter Vandeveire. 26, meende Liesbeth Van Impe. Zij was er het dichtste bij, want het juiste antwoord was 60, precies de leeftijd van Eric Van Looy.

Dat kan niet kloppen, dacht ik meteen, ons brein begint veel vroeger af te takelen. Het mijne toch. Al jaren betrap ik mezelf erop dat ik uit de sofa opsta en naar de keuken loop, hooguit tien stappen verder, en daar aangekomen niet meer weet wat ik kwam halen. Op je stappen terugkeren, dat helpt altijd, zeggen goed menende mensen dan. Niet bij mij. Er zijn ook steeds meer woorden waar ik niet kan opkomen, en het zijn vaak dezelfde. Als mensen mij geïnteresseerd vragen wat mijn oudste dochter heeft gestudeerd, dan sta ik altijd met mijn mond vol tanden. Ik aarzel, ik zie mensen denken: ‘Weet die kerel nu echt niet welk diploma zijn kind heeft behaald?’, en dan zeg ik: ‘Het is iets in de zorg, ik kan er nooit opkomen.’ Zodra ze minachtend en gedegouteerd hun rug gekeerd hebben, weet ik het weer, en dan roep ik het hen na: orthopedagogie! Ze heeft orthopedagogie gestudeerd!’

Julia wie?

Namen, nog zoiets. Er valt geen peil te trekken op mijn geheugen voor namen. Vraag mij hoe de actrice heet die in 1978 de beauty school-drop-out speelde in de musical Grease, en ik weet het meteen: de al lang vergeten Stockard Channing. Maar vraag me naar de wereldberoemde actrice die het schattige hoertje speelde in Pretty woman, en ik kan er niet opkomen. Ik zie die blinkende ogen en die stralende glimlach, maar de naam wil me niet te binnen schieten. Robert, denk ik, maar er zijn toch geen vrouwen die Robert heten? Ik zou nog talloze voorbeelden kunnen geven, ware het niet dat ik de meeste alweer vergeten ben.

Ik denk dat ik aan jongdementie lijd, zo erg is het bij momenten. U herkent het vast. Ook als u nog geen 60 bent. Dat cijfer kan dus niet kloppen, wat ze in De allerslimste mens ook mogen beweren. Dat de drie kandidaten die leeftijd véél jonger schatten, sterkt mij in dat vermoeden. Opzoeken, dus, want daar moeten toch studies over bestaan. Zeker wel, en wat blijkt: de studies zijn het niet eens. Sommige studies geven inderdaad aan dat het met ons brein achteruitgaat vanaf 60, daarop heeft Van Looy zich vast op gebaseerd. Maar er zijn er ook die beweren dat het vanaf 18 bergafwaarts gaat. 40 is ook een populaire leeftijd om het kantelpunt aan toe te kennen. Enzovoort. Niet zo interessant, dus.

Interessanter is iets anders dat uit veel studies blijkt: een slecht geheugen heeft niet alleen met leeftijd te maken, ook stress is een factor. Werkgerelateerde stress, vanzelfsprekend, maar het gaat breder dan dat. Het zijn, houd u vast aan uw frontale cortex, de tijden waarin we leven. De coronapandemie, met haar uitzichtloze dagen die allemaal op elkaar leken, heeft lelijk huisgehouden in onze capaciteit om dingen te onthouden, menen onderzoekers. Dat zou weleens kunnen kloppen: de coronatijd voelt achteraf beschouwd als een papje waarin de tijd verdronk: soms weet ik niet meer of de miserie begon in maart 2019 of maart 2020. Dat heeft te maken met de monotonie van de periode, maar ook met de onzekerheid over de toekomst: existentiële stress slaat gaten in je herinneringen. Dat is er naar verluidt niet beter op geworden sinds de oorlog in Oekraïne, en de daar deels mee gerelateerde energiecrisis: als je angstig zit te wachten tot de afrekening van je stroom- en gasleverancier in de bus valt, of een kernbom op je huis, dan kom je er niet toe andere dingen op te slaan - erger nog, je duwt andere dingen weg om plaats te maken voor je zorgen. Het heeft geen zin het te ontkennen, het overkomt iedereen. Goed, misschien niet Gert Verhulst, want zijn verwarming is naar verluidt al jaren stuk, dus zijn voorschotfactuur zal nog meevallen. En onder zijn villa zit vast een atoomschuilkelder.

Verboden te googelen

Maar als we het wetenschappelijk onderzoek mogen geloven, dan zijn we dezer dagen dus allemaal vergeetachtiger dan goed voor ons is, door de opeenvolging van internationale crisissen, die dan nog eens overschaduwd worden door de grootste dreiging van allemaal: de klimaatopwarming. Voor we allemaal zombies worden, moeten we dus iets doen. Ons geheugen en ons brein trainen? Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Je kunt kruiswoordraadsels oplossen tot je een ons weegt, als je niet op de naam van Julia Roberts kunt komen, dan heb je daar niets aan. Wat zeker geen goed idee is: je hersenen pijnigen tot je er wel op komt. Het werkt niet, je raakt er alleen gefrustreerd door. Laat het gewoon los, en even later schiet de naam je wél te binnen. Of niet, maar zo erg is dat niet. Wat je zeker niet mag doen: snel ‘Pretty woman + actrice’ googelen. Dat biedt de directe beloning van de kortstondige bevrediging, maar je maakt jezelf wat wijs (‘zie je wel, Julia Roberts, natuurlijk wist ik dat’): het maakt je brein lui.

Wat ons bij een ander heikel punt brengt: de smartphone. Niet alleen zorgt de constante afleiding door alerts van nieuwssites en sociale media voor een soort oververhitting van ons brein, het gemak van veel apps leidt tot mentale gemakzucht. Of slaagt u er nog in een ander telefoonnummer dan het uwe te onthouden? Merkt u ook dat als u zich ergens heen laat leiden door de gps, u dat de volgende keer weer moet doen omdat u de weg ernaartoe niet hebt onthouden? Niemand leest nog een kaart, verder dan ‘sla hier linksaf’ hoeven we niet meer vooruit te denken, maar daardoor gaat ons ruimtelijk inzicht merkbaar achteruit. En wat zou je dus nog de naam van Julia Roberts onthouden als je die in drie seconden gevonden hebt via Google?

Ik zou nog vergeten wat ik u wou vragen. Merkt u ook dat uw geheugen u steeds vaker in de steek laat? Wat is het idiootste dat u de laatste tijd bent vergeten? Wijt u het aan uw leeftijd, aan de bijna apocalyptische tijden waarin we leven, of toch aan uw smartphone? Of is het in uw geval alcohol, want daar hebben we het niet eens over gehad? Laat het ons weten (dat van die alcohol behandelen we hier met vanzelfsprekende discretie).

De dingen waarover we babbelen op een terras, bij een koffie of een glas wijn. Het leven en wat ons bezighoudt. Hier wil ik er een plaats voor maken. ­Elke dag, in de blog Uit Het Hart, op de site en in de app van De Standaard.