‘Het donkerste uur beleven we vlak voor zonsopgang.’ Joachim Coens beaamde na het recente christendemocratische rebrandingscongres &Nu de moeilijke tijden. ‘Optimism is a moral duty’, zouden de liberalen opmerken. De twee partijen zijn vertrouwd met slechte peilingen.

Maar De Stemming geeft de ­ravage een concreet gezicht. Open VLD-voorzitter Egbert Lachaert zal zijn positie nog kunnen redden, maar voor CD&V-voorzitter Coens bleek het de tegenslag te veel in een heel lange reeks. Zijn exit was onafwendbaar, maar de implosie overstijgt de rol van de voorzitter.

Sinds de jongste parlementsverkiezingen verloren de twee partijen meer dan een derde van hun aanhang. Bij Open VLD compenseert de instroom dat iets ­beter, CD&V motiveert de blijvers meer: de liberalen hebben de minst trouwe aanhang van alle partijen. De dalende trend krijgt bij de christendemocraten een structureel karakter. CD&V (8,7 procent, tegenover 15,4 procent in 2019) verliest zowel op rechts als op links. De recente ­opstoot tussen Coens en de toch al geplaagde minister van Welzijn Wouter Beke was niet heilzaam.

Het verlies van Open VLD is kleiner maar wordt significanter (10,2 procent, tegenover 13,1 procent in 2019). Ook de liberalen boeten op rechts en op links in, zelfs iets meer op links. De blijvers dragen het hart eerder links. Dat doet de balans overslaan naar D66 in plaats van de VVD (de links- en rechts-liberale partijen in Nederland). De sirenenzang van de N-VA heeft haar werk volbracht. De ellende met Sihame El Kaouakibi lijkt al wat verteerd te zijn, ze speelt geen belangrijke rol meer in de beeldvorming.

Twee blokken

Onderzoekers Stefaan Walgrave (Universiteit Antwerpen) en Jonas Lefevere (VUB) spreken van een ‘existentiële bedreiging’. Zij zien een sluipende herverkaveling naar een ‘tweestromenland’. Die laat het centrum met Open VLD en CD&V opdrogen. Daarbij helpt het niet dat de CD&V-aanhangers niet alleen ouder, maar vooral ­gewoontekiezers zijn.

Het rechtse blok met N-VA en Vlaams Belang (45,5 procent) ­bestaat al even. Maar De Stemmingziet op links de geboorte van een nieuwe dominante speler: Vooruit. Samen met het consoliderende PVDA en Groen vormt links een blok van haast ­  35 procent. De onderzoekers voorspellen dat het wegsmeltende centrum in de eerste plaats die straat inslaat.

De geschiedenis toont aan dat partijen hun doodsstrijd bijzonder lang kunnen rekken. Voor een in memoriam is het daarom veel te vroeg. Het onderzoek voedt ­wel alvast de gedachte dat Open VLD er beter voor staat dan CD&V. Dat begint met de rol van premier Alexander De Croo, al taant zijn ster even snel als dat de coronapandemie uit onze gedachten verdwijnt.

Remonte

Toch blijft De Croo voor liberalen een reden om de partij trouw te blijven. Hij appelleert ook aan kiezers buiten de blauwe cirkel, al kon hij die populariteit tot dusver niet vermarkten. Open VLD staat op enkele thema’s behoorlijk sterk, met economie voorspelbaar op kop. Opmerkelijk: de liberale kiezer ligt steeds minder wakker van belastingen. Milieu en ­klimaat beroeren hen dan weer meer. Dat bewijst opnieuw de verschuiving naar links.

Lachaert noch Coens doet het goed in de poppoll. Maar bij CD&V, ooit groot geworden als partij van personaliteiten, gaapt de leegte. De ster van Hilde ­Crevits verbleekt, de drie federale kopstukken (Sammy Mahdi, ­Vincent Van Peteghem en Annelies Verlinden) staan nog nergens.

Inhoudelijk kaapt CD&V geen enkel thema. Zelfs welzijn schrijft de kiezer niet expliciet aan de christendemocraten toe. Wie weet jaagt het stikstofakkoord straks ook de boeren op de vlucht. De interne malaise zette enkele weken geleden de relatie met de media op scherp. Journalisten waren niet langer welkom op het &Nu-congres, waar de baseline vervelde tot ‘partij van en voor het volk’. Voortaan vormen ‘de gewone mensen’ de doelgroep.

De verkiezingen van 2024 dienen zich niet aan als een herkansing, maar als een overlevingsstrijd

Ronduit tragisch was dat Coens moest toegeven dat CD&V het etiket ‘volkspartij’ doorheen de jaren was kwijtgeraakt. Zowat twintig jaar geleden veranderde de Christelijke Volkspartij (CVP) van naam naar ChristenDemocratisch&Vlaams. Het bewijst de relativiteit van zulke marketingacties. Coens’ bewering dat de partij ‘het hart van het volk doorvoelt’, ­    omdat CD&V ‘zelf van het volk is’ biedt niet meteen houvast.

Het is zeer de vraag of de nieuwe ‘consensusvoorzitter’ het probleem nog kan oplossen. De tijden van weleer – met CD&V als absolute koploper – komen nooit meer terug, al verbergt het grote aantal burgemeesters plaatselijk wellicht de implosie. Enkele ­weken geleden deed voormalig kopstuk Yves Leterme in De­afspraak op vrijdag een pijnlijke voorafname. Hij zag nog toekomst in een partij gebaseerd op het personalisme en communitarisme. Maar dat zou niet langer als een ‘leidende formatie’ zijn. Het woord bijrol slikte hij nog net in.

   • De Stemming | Coens laat partij in diepe crisis achter

De voormalige premier gaf ­bovendien een waarschuwing mee: de alliantie met de N-VA om die koppositie te pimpen, zou eerder slecht aflopen. Dat idee stak deze week even de kop op. Diverse liberalen dromen al langer van een macroneske operatie die de ­diverse krachten ‘hergroepeert’. Lachaert krijgt als voorzitter steeds de zenuwen van dat soort van, in zijn ogen althans, defaitisme. Hij wil niet als laatste het licht uitdoen. Met Liberaal Vuur probeert hij de achterban te ­enthousiasmeren, voor Bart Tommelein dat vlammetje uitblaast. De operatie krijgt begin 2023 een nieuwe naam. Erg laat: de verkiezingen zijn al een jaar later.

Premier Magnette

Lachaerts hoofd ligt niet op het kapblok. Toch gaat ook zijn pad hobbelig bergop. Als donkerblauwe liberaal krijgt hij steeds meer te maken met linksige ‘D66’ers’ die het vooral in de steden goed doen. De liberalen opnieuw laten aanknopen met winst zal in de eerste plaats ten koste van rechts (N-VA) moeten gaan. Moeilijk, maar volgens het onderzoek niet onmogelijk. Zelfs voor CD&V valt er, mits ze enige kunde aan de dag leggen, bij de Vlaams-nationalisten nog iets te rapen.

De verkiezingen van 2024 dienen zich niet aan als een herkansing, maar als een overlevingsstrijd. De Croo moet daarom ­bewijzen dat zijn regering meer is dan een verplicht huwelijk, maar een constructieve samenwerking van partijen die het land niet willen overlaten antisysteempartijen die de democratie of België zelf willen blokkeren.

Dat vraagt leiderschap en doortastende hervormingen (pensioen, fiscaliteit), maar die ­komen alle Vlaamse regeringspartijen ten goede. Voorlopig verkleint De Croos kans op een verlengd verblijf in de zestien. Als Vooruit de voorspellingen inlost, valt de kloof tussen de socialistische en liberale familie niet meer te overbruggen. Dan wordt PS-voorzitter Paul Magnette de volgende premier.