‘In het debat over MeToo is de nuance al te vaak zoek.’ Ik werd lijkbleek toen ik de titel zag van het interview met Tom Lenaerts naar aanleiding van zijn nieuwe reeks Twee zomers (DS 5 februari). De journalist stelde pertinente vragen, maar de tv-maker draaide nogal rond de pot. Zijn reeks gaat over grensoverschrijdend gedrag en verkrachting, met als bedoeling om ‘het publiek hopelijk te laten inzien dat niet alles zwart-wit is’, en dat ‘de eindconclusie is dat noch de mannen, noch de vrouwen in deze reeks dé goeden of dé slechten zijn’.

Wie verkrachting gebruikt om een spannend verhaal te vertellen, is toondoof voor de geluiden in de samenleving

Uit het interview leid ik af dat het de scenaristen, Lenaerts en Paul Baeten, niet is gelukt om hun referentiekader open te breken om andere waarheden te zoeken, en dat de ‘eindconclusie’ al vast lag voor er een letter op papier stond. Dat ze de scenario’s achteraf door enkele vrouwen hebben laten lezen, verandert niets aan hun eigen referentiekader.

Over de reeks zelf wil ik geen oordeel vellen, om de simpele reden dat ik mij er niet toe kan aanzetten om ze te bekijken. Ik ben er zeker van dat die genoeg elementen zal bevatten die ik bewonder, want ik kijk al jaren op naar Lenaerts. Maar na het lezen van het interview vrees ik dat het onderwerp niet zo genuanceerd is behandeld als beoogd.

Groepsverkrachting

Op VRT NWS leerde ik dat ‘het incident’ waar de reeks om draait, een groepsverkrachting is die dertig jaar geleden plaatsvond. In welke wereld valt zo’n daad te nuanceren? Is dit echt de belangrijkste boodschap die gebracht moet worden – nota bene in een land waarin slechts 120 van de 3.000 jaarlijkse aangiftes daadwerkelijk tot een veroordeling leiden. België behoort daarmee tot de zeven Europese landen waarbij een aangifte het minst vaak leidt tot een veroordeling.

Ik lees dat het voornaamste doel was om te entertainen. Uiteraard, dat is de rol van een goede schrijver en maker. Je moet over alles kunnen schrijven, net zoals een comedian met alles moet kunnen lachen. Maar van een maker die wil bijdragen aan het maatschappelijke debat, verwacht ik dat die het thema voldoende heeft onderzocht. Wie verkrachting gebruikt om een ‘spannend’ verhaal te vertellen in een land waar 16,6 procent van de jongeren seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaakt vóór ze 18 jaar zijn (een op de vijf meisjes en een op tien jongens), is toondoof voor de geluiden in de samenleving. Dat brengt me bij de volgende vraag: hebben de scenaristen ooit nagedacht over wat het referentiekader is van het publiek, en over hoe de kijkers de reeks mogelijk zouden kunnen beleven?

‘Schokkende scène’

Op VRT NWS las ik ook dat we op een gegeven moment alles te zien krijgen, lang en gedetailleerd, ‘in een schokkende scène, zoals ze wellicht nooit eerder te zien was in een Vlaamse fictiereeks’. Voor mij is dat geen meerwaarde, aangezien er al meer dan genoeg films en reeksen zijn die verkrachting neerzetten als een spektakel. Verhalen waarin levens van vrouwen vernield worden, zo vaak zelfs dat we bijna beginnen te geloven dat dit het lot is dat ons te wachten staat. Met de kennis die een schrijver na het researchproces zou moeten hebben over trauma, zou die ook moeten weten dat verkrachting voor een deel van het publiek het gruwelijkste is wat ze ooit hebben meegemaakt.

Begrijp me niet verkeerd, het laatste wat ik wil zeggen, is dat films en series het thema verkrachting moeten doodzwijgen. Verhalen helpen ons om de wereld te begrijpen, we hebben dus ook verhalen over seksueel grensoverschrijdend gedrag nodig.

   • Verkrachting wordt tv-serie

In 2020 verscheen een van de meest relevante reeksen ooit. In I may destroy you volgen we schrijver, maker en actrice Michaela­ Coel in de rol van Arabella, een jonge schrijver die vermoedt dat ze is verkracht. Wat deze reeks zo goed maakt, is dat de kijkers zelf de puzzelstukjes moeten samen leggen en zich dus moeten proberen in te beelden hoe het moet zijn om in de grijze zone te zitten. Coel toont ook welke nuances echt belangrijk zijn in dit debat. Een van de vragen die in de reeks gesteld worden, is bijvoorbeeld of je het afdoen van een condoom tijdens de seks ook als verkrachting kunt beschouwen.

Rollercoaster van schaamte

Als iemand die helaas zelf al in de grijze zone heeft gezeten, kan ik u verzekeren dat slachtoffers altijd oog hebben voor nuances, en dat ik me dus absoluut niet identificeer met wat Lenaerts zegt. Als schrijver en maker heb ik twee jaar research achter de rug voor een project, en dan laat ik mijn eigen ervaring nog buiten beschouwing. De eerste gedachten die door het hoofd gaan van een slachtoffer van verkrachting, zijn: ‘Heb ik verkeerde signalen uitgestuurd?’ en ‘Had ik luider nee moeten zeggen?’ De rest van je leven blijf je op een rollercoaster van schuld en schaamte zitten.

Ik begrijp dat Lenaerts wil zeggen dat niemand honderd procent goed of slecht is. Net omdat de meeste daders geen kwaadaardige mannen in de bosjes zijn, durven zoveel slachtoffers geen aangifte te doen. Helaas is seksueel grensoverschrijdend gedrag geen eenmalig incident, maar een patroon. Een soort kluwen van maatschappelijke regels die we allemaal in stand houden. Als Lenaerts de onthullingen over The voice of Holland door die bril zou bekijken, zou zijn appreciatie voor John de Mols excuses wellicht snel verdwijnen.

Ik ben geschrokken en teleurgesteld. Na alle schokkende cijfers en verhalen die de laatste jaren zijn komen bovendrijven, is de reeks een slag in het gezicht. Tot ons land het beter doet, tot er niet dagelijks een artikel over onbestraft grensoverschrijdend gedrag in de krant staat, vind ik verkrachting geen entertainment.