Zo scherp Soumaya Majdoub uit de hoek komt in haar boek, zo bedachtzaam is ze in interviews en op het publieke forum. Ze weigert te discussiëren met mensen die hun buikgevoel inroepen als argument, houdt te allen tijde een batterij feiten en referenties bij de hand en wikt haar woorden zorgvuldig. Want woorden zijn van tel – dat zal de VUB-wetenschapster meermaals benadrukken. Haar onderzoek ligt op het snijvlak van demografie, politieke economie en geografie en dat blijkt een uiterst explosieve cocktail.

Na haar deelname aan de #Klimaatraad op Canvas in maart 2021 draaide de ombudsdienst van de VRT overuren, vertelt Majdoub. ‘Veel mensen waren verbaasd – de mythe van de overbevolking is echt ingebakken in het denken – maar er waren ook veel ad hominem reacties. Wat opviel, was dat er lacherig gedaan werd over mijn expertise. Mijn boek is een wetenschappelijk werk, hè. Ik verkondig geen “mening”, ik baseer me op onderzoek.’

‘De groei van de bevolking is maar verantwoordelijk voor minder dan een derde van de stijging van de consumptie, en dus van de impact op het klimaat en het verbruik van grondstoffen. Bovendien is bevolkingsgroei geen optelsom van mensen, een belang­rijk deel is het gevolg van de daling in sterfte en de toename van de levens­verwachting. Stellen we ons dan de vraag of het niet beter is om korter te leven en zo uit te sparen op de sociale zekerheid? Nee toch! Uiteraard, meer mensen op aarde bete­kent ook een stijgende vraag naar huisvesting en een impact op de ruimte en de natuur, maar de hoofdreden van de klimaat­verandering en de verloedering van de aarde is ons verbruik.’

‘Vandaag is 10 procent van de totale ­wereldbevolking verantwoordelijk voor bijna­ 40 procent van al het energieverbruik. Als we alleen kijken naar het luchttransport, dan is die top-10 goed voor 75 procent van het vliegverkeer. Kijken we naar de CO₂-uitstoot, dan is het zo dat de rijkste helft van de wereldbevolking liefst 86 procent van de globale CO₂-uitstoot veroorzaakt. De armste helft dus slechts 14 procent. Zelfs als er in de lage-inkomenslanden een paar miljard mensen zouden bijkomen, scheelt dat amper­ in uitstoot. Toch worden die landen voortdurend met de vinger gewezen, omdat mensen er gemiddeld meer kinderen krijgen. We zouden beter in de spiegel kijken­, in plaats van te blijven schuilen achter mythes die vooral dienen om de eigen­ verantwoordelijkheid te ontlopen.’

‘Sinds men eind jaren 40 is begonnen met op wereldvlak data te verzamelen over voedselproductie, is die steeds met 1 procent meer gestegen dan de bevolking. Voedsel is er dus genoeg om iedereen te voeden. Als we dat willen, kan de productie ook omhoog. Wat is dan het probleem? Zijn we met te veel of is er een teveel? Experts zijn unaniem: met gemak kunnen we acht tot tien keer de huidige wereld­bevolking voeden. Daarvoor hebben we zelfs geen wetenschappelijke innovaties nodig, wel een herverdeling. Het is waar, we liggen niet op schema om de VN-doelstelling ‘Zero Hunger’ te halen tegen 2030, maar vandaag is een veel groter deel van de wereldbevolking beter gevoed dan sinds we data zijn beginnen te verzamelen.’

(met klem) ‘Als we alle mensen, van baby tot hulpbehoevende, 100 vierkante meter geven om op te wonen, komen we toe met de Amerikaanse staat Texas.’

‘Ik verklaar me nader: als Texas dezelfde bevolkingsdichtheid had als New York, dan zouden alle mensen ter wereld binnen de staatsgrenzen passen. Natuurlijk niet zonder hoogbouw. Vrij compact maar wel geconnecteerd wonen is de beste manier om biodiversiteit en de natuur te ontzien.’

Ecofeminisme

In haar essay gaat Majdoub uitgebreid in op de link tussen overbevolking en armoede en vervolgens onveiligheid. ‘Die link hebben we te danken aan de Britse demograaf Thomas Malthus (1766-1834). Hij ging ervan uit dat de voedselproductie wereld­wijd lineair zou stijgen, terwijl de bevolking exponentieel zou stijgen. En dat zou zowel de maatschappij als de economie schaden. Vandaag kunnen we ons de bevolkingstoename alleen nog voorstellen als een bom, een bedreiging. Mensen migre­ren niet, ze “overstromen”. Ze komen niet in groep, maar in “zwermen of hordes”. Woorden zijn niet onschuldig.’

‘Ik geef een voorbeeld: ontbossing. Zeker in Latijns-Amerika wordt de massale ontbossing geframed als een probleem van de kleine boer, die een te groot nageslacht heeft en daardoor meer land moet verbouwen. De impact op het milieu wordt toegeschreven aan het voortplantingsgedrag van de lokale bevolking, terwijl niet de bevolkingsgroei het probleem is maar wel het ontwikkelingsbeleid. Projectontwikkelaars, houtkappers en veeboeren spelen een grotere rol.’

‘Nog zoiets: de veeteelt en de landbouw is goed voor de helft van de wereldwijde uitstoot van ammoniak, dat in de urine van koeien zit. Eén van de meest voorkomende broeikasgassen ontstaat wanneer ammoniak in de bodem sijpelt. Dan eten we minder vlees, zou je denken. Nee hoor: wetenschappers bestuderen manieren om de veeteelt milieuvriendelijker te maken door koeien aan te leren wáár ze hun behoefte moeten doen. Het dier dat we opeten, moet zich aanpassen, niet de consument. Dat is deflection.’

‘We zijn te voorzichtig in het formuleren van oplossingen. Vandaag is ontgroeien de mantra. Alleen: we zijn bereid te ontgroeien zolang er niet geraakt wordt aan onze levensstandaard. Maar we moeten ons afvragen wát moet worden ontgroeid. Het antwoord luidt: goederen en diensten met een hoge energie intensiteit die alleen door de rijksten worden geconsumeerd aan een hoge frequentie. Auto’s, reizen, nice-to-have huishoudapparatuur, enzovoort.’

‘Het ecofeminisme stelt de bestaande machtsverhoudingen in vraag. Het huidige kapitalisme is geobsedeerd door groei, dat wordt ons met de paplepel ingegeven, maar achter de gemonetariseerde economie en de hiërarchie die daarbij hoort, zit een onzichtbare economie. Onzichtbaar, omdat ze onzichtbaar wordt gemaakt – denk aan onbetaald zorgwerk.’

‘Klimaatverandering en overconsumptie zijn het gevolg van masculiene ideologieën. De oplossing zullen we dus niet vinden in een mannelijke, technowetenschappelijke benadering’ Soumaya Majdoub Demografe

‘We moeten naar een grote herverdeling, rechttrekken wat al decennialang scheefgetrokken is en streven naar ecologische-, sociale- en genderrechtvaardigheid. Dat is geen zaak van politici alleen, maar ook van academici, middenveld en burgers. Het ecologische activisme – ik ben niet vies van dat woord – heeft wetenschap nodig en vice versa.’

‘Klimaatverandering en overconsumptie zijn het gevolg van masculiene ideolo­gieën. De oplossing zullen we niet vinden in een mannelijke, technowetenschappe­lijke benadering. Wereldwijd wordt 65 procent van al het werk verricht door vrouwen. Voor 10 procent van de lonen. In de lage­lonenlanden wordt 60 tot 80 procent van al het geconsumeerde voedsel geproduceerd door vrouwen. Het ecofeminisme impliceert een gedekoloniseerde benadering.’

‘Zeker! Dat is een voorwaarde als we de machtsverhoudingen willen corrigeren. De rijke landen moeten een échte prijs – dus met terugwerkende kracht – betalen aan de landen waar ze zo lang grondstoffen en hulpmiddelen hebben geroofd. Eerst moet er een level playing field zijn.’

‘Wel, in België zijn we daar spijtig genoeg niet luid genoeg mee bezig. Er zijn wel alter­natieve modellen, bijvoorbeeld de donut­economie die in Brussel als leidraad dient voor de relance. En ‘circulair’ is een modewoord geworden. Maar ik mis echte macro-economische denkers. Zelfs aan de universiteiten hebben we geen aparte facul­teit macro-economie. De grote namen op dit domein komen vooral uit het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Frankrijk.’

(lacht) ‘Ik heb de titel niet gekozen. Het is uiteraard een verwijzing naar de volkse uitdrukking ‘kweken als konijnen’, die vaak denigrerend gebruikt wordt in eenzelfde zin met lage-inkomenslanden of migranten. Iemand vroeg me of het ook verwees naar de Panorama-reportage uit 1988 in de Antwerpse Seefhoek, waar de toenmalige BRT bewoners aan het woord liet die zich racistisch uitlieten over de nieuwkomers die ‘kweken als konijnen’. Ik had er zelf niet aan gedacht, maar het vat het probleem wel. Die mythe is blijven leven in het discours van onder meer Vlaams ­Belang. Dat is enorm schadelijk.’