Zijn museum, noemt Ali Zerdin het zelf met een knipoog. Jarenlang verzamelde hij covers van internationale media waarop maarschalk Josip Broz Tito prijkte, de ‘charmante autocraat’ (zijn woorden) van ex-Joegoslavië die in 1980 overleed. Zerdin, monument bij de krant Delo, is voorzichtig begonnen aan een tweede collectie, met voorpagina’s waarop Janez Jansa staat. Op 23 juni haalde de Sloveense premier met zijn foto The New York Times.

De uitleg voor die buitenlandse interesse in dit land van 2 miljoen inwoners ligt in de bijnamen van Jansa, die voor de derde keer een regering leidt: de schorpioen, mini-Orban of – de meest originele – ‘maarschalk Twito’. Die combinatie verwijst naar zijn agressieve tweets waarin hij – naar het voorbeeld van Donald Trump – bij voorkeur journalisten uitscheldt voor linkse leugenaars die fakenieuws verspreiden of ‘pers-tituees’.

Zerdin kent Jansa zeer goed. ‘In mei 1988 werd hij door het Joegoslavische leger (JNA) en de Sloveense veiligheidsdiensten opgesloten, zogezegd omdat er een vermeend geheim militair document in zijn kantoor lag. De dagen daarna richtte ik met anderen het Comité voor de verdediging van mensenrechten op, waarvan ik voorzitter werd. We verdedigden Jansa’s recht om een burgerlijke advocaat te hebben en eisten dat het proces in het Sloveens zou verlopen – de militaire rechtbanken hanteerden het Servisch. Het proces verliep niet eerlijk.’ Jansa verdween een halfjaar achter de tralies.

‘Alle lijnen overschreden’

Ondanks die band wordt ook Zerdin geregeld door Jansa als leugenaar neergezet. ‘Zelf geef ik er geen moer om. Ik was journalist in de jaren tachtig, toen anonieme bedreigingen ernstiger waren dan vandaag. Maar het is een kwestie van opvoeding: hoe treed je op in de publieke ruimte? Als we elkaar ontmoeten, doen we niet alsof we elkaar niet kennen. Ik ben geen masochist die een interview vraagt, want hij weigert toch. Soms maken we grapjes.’

‘Er is altijd politieke druk geweest op de media en hun eigenaars’, zegt Primoz Cirman, vicevoorzitter van de Sloveense vereniging van journalisten. ‘Maar nu worden alle lijnen overschreden. Ze beschouwen de “mainstreammedia” als vijanden, waarbij alle wapens zijn toegelaten. Alles wordt bovengehaald: of je oom ooit lid was van de JNA … Ze publiceren artikels over leden van je familie in hun propagandamedia of leugens over je relaties, ze publiceren ­foto’s van je huis, je auto. Ze roepen op tot financiële inspecties van journalisten en de media.’

Het Sloveense persbureau STA krijgt sinds begin dit jaar geen overheidsmiddelen meer. Jansa noemde STA op Twitter ‘een nationale schande’. ‘Als het pers­bureau links is, is alles links. Zelfs het weer’, zegt Cirman. In maart schreef de vereniging van openbare aanklagers in een brief aan de Raad van Europa over de ‘ontoelaatbare’ druk die Jansa en zijn media op hen uitoefenen.

Maar volgens Borut Roncevic, professor sociologie, zijn het de media die een oorlog voeren tegen Jansa. Hij zit op voordracht van de regering in de toezichtsraad van RTV, de overheidsomroep. ‘Ik zou het diplomatischer verwoorden dan Jansa, maar zijn beschrijving van de situatie is vrij accuraat. Er zijn veel professionele journalisten. Maar lees eens wat veel anderen tweeten: die mensen zijn niet bang, het zijn activisten. De dreiging voor de media komt niet van de politiek, maar van hun zakenmodel dat niet duurzaam is, waardoor ze impliciete deals moeten sluiten om te overleven.’

Van leninist tot orbanist

In zijn lange carrière heeft de 62-jarige Jansa een merkwaardig parcours afgelegd. ‘Hij startte begin jaren tachtig als leninist: hij werkte bij het voorzitterschap van de Socialistische Jeugdorganisatie, de Sloveense versie van de communistische jeugdorganisatie in de Sovjet-Unie’, zegt Zerdin. ‘Maar hij werd uit de communistische partij gezet omdat hij te links was. Dan maakte hij een switch richting pacifisme. In 1993 werd hij de leider van de sociaal­democratische partij en zocht hij aansluiting bij de socialistische internationale. Toen dat niet lukte, besliste hij zich kandidaat te stellen voor lidmaatschap van de Europese Volkspartij.’ Dat lukte wel. Jansa’s partij werd omgedoopt tot Sloveense Democratische Partij (SDS). ‘Nu staat hij dichter bij de ideeën van Matteo Salvini en Viktor Orban.’

‘Veel journalisten zijn niet bang, ze zijn activisten. De dreiging voor de media komt niet van de politiek, maar van hun zakenmodel dat niet duurzaam is’ Borut Roncevic Lid toezichtsraad overheidsomroep RTV

De Hongaarse premier is een groot voorbeeld voor Jansa. Ze delen een afkeer voor kritische media, ngo’s en migranten. En zoals Orban complotten meent te zien van de miljardair George Soros, zo is Jansa er heilig van overtuigd dat er een ‘deep state’ is in Slovenië van ex-communisten die nog altijd de lakens uitdelen. ‘Jansa is gefascineerd door de manier waarop Orban erin geslaagd is de Hongaarse samenleving te veranderen en een nieuwe sociale, economische en culturele elite te vormen’, zegt Zerdin.

Aljaz Pengov, journalist en blogger, ziet nog een andere reden: ‘Mensen in de omgeving van Orban financieren Jansa’s propagandamachine. Zijn partij had aanvankelijk maar één wekelijks magazine. Om dat uit te breiden naar onder meer tv en radio had hij geld nodig, en Orban probeert zijn invloed in de regio uit te breiden.’ Intussen heeft Jansa’s partij ook een medianetwerk, met de zender Nova24TV op kop, die in handen is van Hongaarse eigenaars. ‘Het ziet ernaar uit dat hij afhangt van ­Orban’, zegt Cirman. ‘Hij gebruikt de retoriek van Trump en het beleid van Orban.’

Sociaal gevoelige zondebok

Wie Jansa ook vrij goed kent, is Ziga Turk. De ingenieur bouwkunde, professor aan de universiteit van Ljubljana, was twee keer minister onder Jansa als premier. Volgens Turk is er in Slovenië geen sprake van een ‘rechts orbanisme’, maar van het omgekeerde: ‘links orbanisme.’

‘Het valt objectief te bewijzen’, zegt hij in zijn bureau, waar foto’s hangen van zijn ontmoetingen met onder meer Bill Gates en de dalai lama. Hij is ook actief in het Wilfried Martens Centre for European Studies­, de denktank van de EVP. ‘Er zijn machtige netwerken die hun wortels hebben in het communistische systeem – dat hier officieel het socialistische systeem heette. Ze overleefden de veranderingen van 1989-1991 en behielden hun macht en posities in de bedrijfswereld, in de journalistiek, in het juridische apparaat. Die mensen selecteerden ook hun opvolgers. Links in Slovenië geniet alle privileges die Orban in Hongarije geniet. Maar er valt niet één gezicht op te plakken van iemand die je de dictator kunt noemen.’

Dat Jansa geen principes zou hebben, gezien zijn ideologische bochtenwerk, ontkent­ Turk. ‘Patriottisme is wellicht de hoogste waarde in de hiërarchie van zijn partij: de onafhankelijkheid van Slovenië. Een ander is de balans tussen markt- en ­sociale economie. En het conservatisme. Ik heb veel jeugdvrienden die overtuigde aanhangers waren van het vorige systeem en de wereld van binnenuit probeerden te veranderen – dat was het enige wat mogelijk was. Jansa veranderde van mening toen hij door het Joegoslavische leger gearresteerd werd. De voorbije 30 à 35 jaar is hij de vijandige zondebok voor al wie achter het vorige systeem staat en van socialisme houdt. Maar veel bochten maakte hij niet: hij is sociaal gevoelig. Zijn kiezers zijn vooral de verliezers van de transitie en selfmade­ ­ondernemers.’

Tweede keer in de cel

Turk is wel kritisch voor de manier waarop Jansa tekeergaat op Twitter tegen journalisten en politici. ‘Onbeleefd. Hij probeert hen ook te discrediteren door te zeggen dat ze poppen van Soros zijn, niet door te wijzen op feitelijke fouten. Maar als je kijkt naar de modder die hij over zich heen krijgt, is het ook niet verwonderlijk. Je moet de covers van het weekblad Mladina maar eens bekijken: ze schilderen hem af als een virus, als een nazi, als een wolf ...’

‘Alle wapens zijn toegelaten bij aanvallen op de “mainstreammedia”. Ze publiceren artikels over je familieleden in hun propagandamedia of leugens over je relaties, ze publiceren ­foto’s van je huis, je auto’ Primoz Cirman Vicevoorzitter Sloveense vereniging van journalisten

Waar zowat iedereen het wel over eens is, is dat Jansa’s houding nog verhardde door zijn proces en veroordeling in 2013 wegens corruptie bij de aankoop van Finse pantservoertuigen tijdens zijn eerste ­regeerperiode van 2004 tot 2008. Hij zat vijf maanden vast, tot het grondwettelijk hof het vonnis vernietigde wegens onregel­matigheden. ‘Maar ook de verharding van links kun je in de periode na 2008 situeren’, zegt Turk. ‘Jansa bewees dat er een ­alternatief was om het land met succes te leiden. Veel van de huidige hysterie heeft ermee te maken dat links niet kan aanvaarden dat iemand anders aan de macht is. Ze sleepten hem voor de rechtbank en in de cel. Op dat moment realiseerde hij zich dat het centrum op slot zat voor hem. Om de harde kern van zijn partij te behouden, werd hij radicaler. Maar zo sloot hij zichzelf uit van het centrum, dat hem meer stemmen zou kunnen opleveren.’

Koude burgeroorlog

Dat maakt ook dat het Hongaarse scenario niet zomaar toegepast kan worden op ­Slovenië. Jansa’s partij behaalde weliswaar bij de jongste verkiezingen 25 procent van de stemmen, maar is afhankelijk van een wankele coalitieregering die keer op keer een vertrouwensstemming moet zien te overleven.

Het idee dat er een ‘deep state’ zou zijn met wortels in het communisme gaat er bij opposanten van Jansa niet in. ‘Ze noemen zichzelf anticommunisten, maar ze functioneren als communisten’, zegt Cirman. ‘Slovenië is drastisch veranderd vergeleken bij de jaren zeventig, ook biologisch: de leiders­ van toen zijn de zeventig voorbij en niet langer aan de macht’, zegt Aljaz Pengov. De meest florissante bedrijven zijn intussen in buitenlandse handen. ‘Jansa wil doen geloven dat die socialistische elite intussen weer is aangevuld. Maar hij is zeer gevaarlijk, omdat hij het vertrouwen ondermijnt in alles wat zijn ambities kan inperken: de media, justitie, het parlement.’

Zijn jongste gevecht met Brussel draait rond de benoeming van de twee Sloveense openbare aanklagers in het nieuwe Europese openbaar ministerie, dat fraude met Europese middelen in de lidstaten moet tegen­gaan. Jansa blokkeerde persoonlijk hun officiële benoeming. ‘Ik vertrouw de juridische experts die zeggen dat de twee benoemd hadden moeten worden. Het is een van die onproductieve gevechten die Jansa soms uitkiest en waarbij iedereen zich afvraagt waarom hij het doet’, zegt Ziga­ Turk. Daarom verwijzen zijn tegenstanders ook naar de fabel van de kikker en de schorpioen om Jansa’s optreden te verklaren: hij kan het niet laten om te steken­, het is sterker dan hemzelf.

Het enige waar zowat iedereen het over eens is, is dat de politieke polarisatie in Slovenië 30 jaar na zijn onafhankelijkheid enorm is. ‘Het is gek. We zitten in een koude­ burgeroorlog’, zegt Turk.