De belangrijkste gebeurtenis van de Europese top in Brussel vond in mineur plaats. Het was de laatste keer dat Angela Merkel op de Raad van Europese regeringsleiders aanwezig was. Een Europees tijdperk komt daarmee ten einde.

Dat tijdperk begon in het najaar van 2005. Ook toen verkeerde de Unie in crisis, nadat de Franse en Nederlandse ­bevolking in referenda een voorstel tot Europese Grondwet hadden verworpen. Bovendien stonden de Fransen en de Britten lijnrecht tegenover elkaar over de Britse korting op hun Europese bijdrage. Maar de wereld zag er wel helemaal anders uit. Rond de tafel zaten Jacques Chirac, Tony Blair, Guy Verhofstadt, Silvio Berlusconi en José Luis Zapatero. Op Verhofstadt na zijn ze allemaal van het toneel verdwenen.

De VS waren nog een onbetwiste bondgenoot, met Georges W. Bush in het Witte Huis. Met Vladimir Poetin waren de banden goed en de Turkse premier Recep Erdogan leek nog vastberaden om zijn land klaar te stomen voor toetreding tot de EU. De Raad kon als altijd kibbelen in een vrij stabiele wereld. En al op haar eerste top was het Merkel die het compromis tussen Parijs en Londen bemiddelde. Het zou de volgende twintig jaar haar handelsmerk blijven.

Twintig jaar hield Angela Merkel de EU samen met pragmatisme en compromissen. Dat tijdperk is voorbij

Dit maar om te zeggen hoeveel ervaring Europa met Merkel verliest. De regeringsleider met de meeste jaren op de teller na haar is stokebrand Viktor Orban.

Visionair was Merkel niet, de sturm-und-drang van Verhofstadt of Macron is haar vreemd. Wel was het haar diepe overtuiging dat de EU absoluut bijeen­gehouden moest worden, in het belang van Duitsland, Europa en ultiem het vredesproject dat de Unie is.

De weg daar naartoe was gemaakt van pragmatisme en compromissen. Vele daarvan, zoals de Turkije-deal, het pamperen van Poetin of het austeriteitsbeleid na de eurocrisis, verdienen geen schoonheidsprijs. Maar de Unie overleefde zo wel de financiële crisis, de Brexit, de migratiecrisis en corona.

Merkel is geboren in 1954. Ze draagt de levende herinnering aan de Sovjetrepressie met zich mee. Die ervaring deelt ze met Viktor Orban. Ook hem hield ze al die tijd pragmatisch de hand boven het hoofd, opnieuw om geen onherstelbare scheur binnen de Unie te veroorzaken.

Het duivelse dilemma waar Merkel – en eigenlijk de hele Unie – mee worstelt, is de vraag hoe je Europa samenhoudt zonder haar fundamentele waarden te verloochenen. En omgekeerd: hoe verdedig je haar fundamentele waarden zonder dat de boel uiteenspat of dat rivalen vijanden worden?

De aanpak van Merkel heeft twintig jaar gewerkt, maar botst bij figuren als Poetin, Trump en zeker Orban op zijn ­limieten. Een compromislozere koers is aangewezen, maar is met minder ervaring aan het roer ook veel gevaarlijker.