En waar moet ik dan zitten? De ­lichaamstaal van Ursula von der Leyen, voorzitster van de Europese Commissie, sprak dinsdagnamiddag boekdelen, toen ze samen met de Turkse president Tayyip Erdogan en Charles Michel de grote zaal van het presidentiële paleis in ­Ankara binnenwandelde. Terwijl ­Erdogan en de voorzitter van de ­Europese Raad plaatsnamen op de twee klaargezette stoelen, maakte Von der Leyen met haar handen haar vertwijfeling duidelijk, blijkt uit tv-beelden. Uiteindelijk moest ze plaatsnemen op een sofa, op ­veilige afstand van Erdogan en ­Michel en tegenover de Turkse ­minister van Buitenlandse Zaken.

‘De voorzitter was verrast, dat is te zien aan de beelden’, erkende Eric Mamer, de woordvoerder van de Commissie. ‘Protocollair staat de Commissie als instelling op hetzelfde niveau als de Europese Raad. Wanneer Von der Leyen in het buitenland is, moet ze op dezelfde ­manier behandeld worden als de voorzitter van de Europese Raad. Ze had op ­dezelfde manier moeten kunnen plaatsnemen als Erdogan en Charles Michel. Maar ze besloot prioriteit te geven aan de inhoud in plaats van het protocol.’

Hoe het kon gebeuren dat zo’n ­gevoelige protocollaire kwestie vooraf niet of onvoldoende werd ­besproken, is niet duidelijk. Tussen de twee Europese instellingen heerst sowieso een vorm van spanning en concurrentie die door ­iemand als Erdogan makkelijk uitgebuit kan worden. Von der Leyen gaf haar team volgens Mamer wel de opdracht de nodige contacten te leggen ‘met alle partijen’, zodat zo’n incident niet meer voorvalt in de toekomst. Ongetwijfeld betekent dit dat er gepraat zal worden met ‘de overkant van de straat’ – het kabinet van Charles Michel.

Protocollair gelijk of niet?

De Belgische ex-premier krijgt veel kritiek omdat hij niet reageerde op wat wellicht een val is die werd opgezet door de Turkse president. Dat bleek niet alleen uit reacties op sociale media, maar ook uit de vele vragen op de dagelijkse briefing van de Commissie. Waarom drong hij er bij Erdogan niet op aan dat er een stoel werd bijgezet voor de voorzitster van de Commissie? Of waarom besloot hij zijn stoel niet af te staan aan Von der Leyen? ‘Behalve uiteraard de analyse dat dit geen protocollair toevalligheidje is, is het vooral ­Michel die hier onhandig een kans miste om dit te corrigeren’, twitterde Europarlementslid Tom Vandenkendelaere (CD&V). Al snel doken foto’s op van Erdogan die zowel Jean-Claude Juncker als Donald Tusk – de voorgangers van Von der Leyen en ­Michel – wel naast zich duldde.

‘De paar beelden die verspreid werden, gaven de indruk dat ik ongevoelig geweest zou zijn voor de situatie. Dat klopt in de verste verte niet met de realiteit’ Charles Michel  Voorzitter Europese Raad

Het ‘sofa-incident’ is des te pijn­lijker omdat Turkije zich in maart terugtrok uit de Istanbul-conventie over de bestrijding van geweld ­tegen vrouwen en van huiselijk ­geweld. Turkije was in 2011 een van de eerste ondertekenaars van het verdrag. Volgens Mamer speelde Von der Leyen haar ‘volledige rol’ tijdens het twee uur durende ­onderhoud met Erdogan en bracht ze onder meer de Istanbul-conventie ter sprake. ‘Dat is het beste antwoord dat men kan hebben in zo’n situatie.’ Ook op de persconferentie met Charles Michel achteraf benadrukte Von der Leyen dat ze ‘zeer ­bezorgd’ is over die terugtrekking door Turkije: ‘Dit is niet het juiste signaal. Het respect voor funda­men­tele rechten en de rechtsstaat is cruciaal voor de Europese Unie.’

Gisterenavond laat zei Michel in een reactie dat ‘de betreurenswaardige situatie het gevolg was van de strikte interpretatie van de protocollaire regels door Turkije. De paar beelden die verspreid werden, gaven de indruk dat ik ongevoelig geweest zou zijn hiervoor. Dat klopt in de verste verte niet met de realiteit, en evenmin met mijn diepe overtuigingen.’ Hij betreurt ook dat hierdoor ‘het belangrijke geopolitieke werk’ ondergesneeuwd wordt waaraan hij samen met Turkije werkt.

Europees Parlement wil uitleg

Michel en Von der Leyen reisden naar Erdogan om de Turkse president de ‘positieve agenda’ te presenteren waarover de Europese ­leiders het tijdens hun top in maart eens werden. Meer samenwerking is mogelijk op economisch vlak, ­inzake uitwisseling van studenten en onderzoekers en inzake migratie, als Turkije ophoudt Griekenland en Cyprus te provoceren in de Middellandse Zee en meer respect toont voor de mensenrechten en de rechtsstaat.

Assita Kanko (N-VA) wil dat Von der Leyen en Michel uitleg komen geven in het Europees Parlement en wil via een parlementaire vraag onder meer weten of de lidstaten het respect voor de vrouwenrechten als een bindend criterium zullen hanteren in de relaties met Turkije. Volgens Kanko ‘lijkt de op­stelling van deze vergadering eerder gebaseerd op de mannelijk-chauvinistische ­visie van een autocraat dan op de protocollaire ­regels’. Ook de EVP-fractie wil een debat. Niet alleen is het beeld ontstaan van een verdeeld Europa doordat de twee voorzitters geen front vormden, ook de nijpende situatie van het middenveld en de politieke gevangenen kwam ­onvoldoende aan bod: ‘Wij hebben hogere verwachtingen van het ­Europees buitenlands beleid’, zegt fractieleider Manfred Weber.