De ‘paaspauze’ is een compromis à la belge. Het pakket maat­regelen dat de trend van de stijgende coronacijfers moet keren, is minder streng dan wat de expertengroep Gems voorgesteld had: een drastische sluiting van alle scholen (ook het kleuteronderwijs) en de winkels (zonder winkelen op ­afspraak). Achter die vraag schuilt hun grote bezorgdheid over de ­opmars van de Britse variant én een lagere motivatie bij de bevolking om de maatregelen nog te volgen.

Volstaat de ‘paaspauze’ dan om de Britse variant terug te dringen en de bevolking weer in het gareel te krijgen? ‘Geen enkele van de maatregelen is héél belangrijk’, zegt wiskundige Nicolas Franco (UNamur, UHasselt), die het effect van maatregelen op de epidemie modelleert. ‘Kijk je alleen naar de extra week schoolsluiting, dan verwacht je een klein effect. Kijk je alleen naar de winkels, dan verwacht je ook een klein effect. Er is geen magische oplossing, anders had men die wel gekozen. Het is het pakket aan maatregelen dat belangrijk is.’

‘Er is nu geen magische oplossing, anders had men die wel gekozen. Het is het pakket aan maatregelen dat belangrijk is’ Nicolas Franco  UNamur, UHasselt

Minstens even belangrijk is volgens de experts de signaalfunctie van de verstrenging. ‘De maatregelen zijn zeker meer dan symbolen, maar ze moeten ons ook weer allemaal bij de les brengen’, zegt Gems-voorzitter Erika Vlieghe. ‘Ze herinneren ons er met zijn allen weer dat we ons best moeten blijven doen.’

Daar knelt het schoentje. De motivatie om de regels te volgen is lager dan in de eerste en in de tweede golf. Ook de inschatting van het eigen ­risico om besmet te raken met sars-CoV-2 staat op een lager pitje dan toen, blijkt uit de motivatiebarometer van de UGent.

‘De risicoperceptie is lager dan midden oktober’, zegt Maarten Vansteenkiste, professor motivatiepsychologie aan de UGent en lid van de Gems. ‘Toen waren er nochtans evenveel ziekenhuisopnames. Risico­perceptie is een belangrijke bron van motivatie om de maat­regelen te volgen. Daarom was iedereen in de Gems het erover eens dat er een krachtig signaal moest komen.’

Volgens Vansteenkiste en zijn collega’s is er géén sprake van een groeiende groep Belgen die ‘foert’ zegt. ‘Uit onze data blijkt veeleer dat de hele bevolking minder gemotiveerd is.’

Te vroeg geopend?

Met de huidige verstrengingen corrigeert de regering de perceptie die ze deels zelf gecreëerd heeft. Opeenvolgende Overleg­comités versoepelden maatregelen op een moment dat de besmettingen op een hoog niveau bleven. ‘Als je begint te heropenen, dan denken veel mensen: alles zal wel in orde zijn, terwijl de cijfers hoog bleven. Dat was niet alleen zo bij de heropening van de kappers, maar ook bij de buitenbubbel van tien’, zegt Franco.

Nadat de kappers begin februari heropend hadden, zakte de risico­perceptie en de motivatie om de ­coronamaatregelen te volgen naar een dieptepunt. Vansteenkiste: ‘Door de versoepeling kregen mensen de indruk dat de situatie veilig was. Het gevolg was dat de resterende maatregelen als disproportioneel werden ervaren.’

Dat er in maart versoepeld werd, gaat er bij professor wiskundige modellering Jan Baetens (UGent) niet in. Uit alle modellen bleek daarvoor al dat een derde golf waarschijnlijk was. ‘De modellen verschilden wat: het ene simuleerde een storm van 90 km per uur, het andere misschien 100 of 110 per uur. Maar dan is er toch niemand die denkt: “morgen ga ik mijn terrasmeubelen buitenzetten?”’

Is dit voldoende?

Een cruciale vraag is of de maat­regelen zullen volstaan om de derde golf klein te krijgen. Alle experts geven ze een kans. ‘Is dit voldoende? We hopen van wel’, aldus Vlieghe. ‘Er zitten nu heel wat maatregelen in het pakket waarmee we hopelijk de circulatie van het virus verlagen.’

‘Deze maatregelen zijn even streng als bij de tweede golf, en toen moesten we van een veel hoger niveau afdalen’ Geert Molenberghs  UHasselt, KU Leuven

Ook Marc Van Ranst (KU Leuven) en Geert Molenberghs (UHasselt, KU Leuven) menen dat het pakket moet volstaan. ‘Dit is even streng als bij de tweede golf, en toen moesten we van een veel hoger ­niveau afdalen’, zegt Molenberghs. Maar toen was er van een Britse ­variant geen sprake.

‘Dit is niet zo ingrijpend als een echte lockdown, maar veel scheelt het niet meer’, zegt Baetens. ‘Mogelijk bereiken we snel de piek van de derde golf. Maar het blijft afwachten hoe hoog die zal zijn.’

Franco stipt aan dat de derde golf sowieso opnieuw was gaan liggen, dankzij de vaccinatiecampagne. ‘Dit is niet zoals de tweede golf, waarbij de modellen duidelijk maakten dat we de maximumcapaciteit in de ziekenhuizen ver zouden overschrijden. De enige oplossing was toen om héél hard te remmen.’

De wiskundige modellen voorspelden een mildere derde golf, die ook zonder maatregelen zou afzwakken. Maar in die simulaties was niet berekend dat het vaccinatietempo zou stokken, dat we zouden versoepelen in maart en dat we de maatregelen minder nauw zouden nemen.

Bovendien was het onder de huidige omstandigheden niet verstandig om de dingen op zijn beloop te laten. ‘Dan zouden de ziekenhuizen opnieuw gevuld worden en kwamen alle voorziene versoepelingen in het gedrang’, zegt Franco. Door nu in te grijpen wordt niet alleen een verdere stijging afgeremd, maar zullen de ziekenhuisopnames ook sneller zakken.

Terrassen in mei?

Zullen de vier weken ‘paaspauze’ volstaan, en kunnen de scholen, kappers en winkels dan weer open? Pas na een kleine twee weken zullen de maatregelen een effect hebben. Pas na Pasen dus.

‘Alles zal afhangen van hoe snel de cijfers dalen’ zegt Franco. Hij sluit niet uit dat in mei de horeca­terrassen open kunnen. ‘Als de maatregelen gerespecteerd worden, zou het kunnen. Maar we moeten voorzichtig zijn. Liggen de besmettingen in april hoog, dan zal het niet kunnen. Want de heropening zal de besmettingen doen toenemen, en die wil je niet nog hoger duwen.’

Wat is er beslist?

• Van 29 maart tot 2 april sluiten het basis-, secundair, deeltijds en kunstonderwijs. De lessen zouden na de paasvakantie, op 19 april, voltijds hervatten. De examens in het secundair kunnen wel doorgaan. De kleuterscholen blijven open. Ouders die niet kunnen telewerken of geen opvang hebben, kunnen rekenen op kinderopvang.
• Jeugdkampen in de paas­vakantie kunnen zonder overnachting en in groepen van maximaal tien. Binnenactiviteiten zijn mogelijk ‘als het echt niet anders kan’.
• De regering voert de controles op verplicht telewerk op, de sancties voor overtredingen worden zwaarder. Werkgevers moeten een aanwezigheids­register bijhouden. De straffen kunnen oplopen tot een sluiting van de bedrijven die de ­regels aan hun laars lappen.
• Niet-essentiële winkels blijven open, maar moeten vanaf zaterdag op afspraak werken. Ze mogen wel verder rekenen op steun. Er gelden tijdsloten en er mogen, behalve het personeel, maximaal vijftig mensen binnen (afhankelijk van de beschikbare oppervlakte zijn dat er minder). Als ze onder hetzelfde dak wonen, mogen klanten met z’n tweeën naar binnen. Afhalen kan ook. Volgens de overheid verkopen ­essentiële winkels voeding, geneesmiddelen, hygiëne­producten, kledingstoffen, bloemen en planten, telecomproducten en kranten en ­boeken.
• De ‘buitenbubbel’ van tien wordt vanaf zaterdag terug­geschroefd naar vier. Kinderen jonger dan twaalf tellen niet mee.
• Niet-medische contact­beroepen gaan dicht van 27 maart tot 26 april. Het gaat om kappers, schoonheidsspecialisten, nagel­salons, pedicurezaken, massagesalons en tatoeage- en piercingzaken.
• Betogingen (statische manifestaties op de openbare weg) mogen maximaal vijftig deelnemers hebben.
• De heropening van de horeca blijft gepland op 1 mei.
• Het aantal knuffelcontacten blijft beperkt tot één (voor ­gezinnen) of twee (voor ­alleenstaanden).
• Er komt geen verbod op niet-essentiële verplaatsingen.
• De avondklok blijft in Vlaanderen ingaan op middernacht.
• Musea, dierenparken en zwembaden blijven open.