Terwijl het met de besmettings­cijfers stilaan de goede kant uitgaat, wreekt de tweede golf van het coronavirus zich op de geestelijke gezondheid. ‘De meeste mensen zitten op mentaal vlak nu zowat op het ergste niveau van de eerste golf’, zegt Philippe Beutels, een van de professoren achter de twee­wekelijkse Grote Coronastudie van de UAntwerpen. Op basis van een zelfbeoordelingsvragenlijst (de GHC of General Health Questionnaire) die door meer dan 20.000 mensen werd ingevuld, toont die dat de curve van het mentale welbevinden in ons land de foute richting uitgaat.

Voor studenten en mensen die in de horeca aan de slag zijn, weegt de tweede golf nu al zwaarder door dan de eerste (zie grafiek). Die statistieken komen er nadat heel wat jonge mensen de voorbije dagen al de alarmbel hebben geluid over de zware tol van de tweede lockdown (DS 10 november). ‘Toen in het voorjaar alles moest sluiten, leefde nog heel sterk het gevoel dat we ­allemaal samen in één schuitje zaten’, zegt sociaal wetenschapper Koen Pepermans (UAntwerpen). ‘Maar de grote golf van solidariteit die er toen was, zie je nu minder. Het is ieder voor zich, of dat gevoel hebben veel mensen toch.’

Voor studenten komt daar een flinke dosis onzekerheid bovenop. Zullen ze nog opnieuw naar de les mogen? En wat met de examens? ‘Alleen achter hun computerscherm groeit de twijfel over hun slaagkansen, en zo ook over hun toekomst’, zegt Maarten Vansteenkiste, motivatiepsycholoog aan de UGent. ‘Bovendien is sociale verbondenheid voor jongeren zeer belangrijk. Door hen de kans te ontnemen om in groep samen te ­komen – in de les, de jeugdbeweging of de sportclub – knip je iets fundamenteels uit hun leven weg.’

Voor oudere leef­tijds­groepen, en zeker voor gepensio­neerden, is mentale impact van tweede golf beperkter

Volgens Pepermans spelen ook financiële zorgen op, nadat veel jongeren hun studentenjob tijdens de zomer hebben zien wegvallen. Waar financiële bekommernissen zeker aan de basis ­liggen van een lager mentaal welbevinden dan tijdens de eerste lockdown, is bij mensen die in de horeca aan het werk zijn. ‘Zij vrezen nu zelfs dat de hele eindejaarsperiode in het ­water valt. De angst dat wat zij hebben opgebouwd, instort, groeit elke dag dat de sluiting langer duurt.’

Opvallend: voor de oudere leeftijdsgroepen, en zeker voor gepensioneerden, is de mentale impact van de tweede golf beperkter. De onderzoekers wijzen erop dat financiële onzekerheid bij de meesten van hen minder speelt en dat het draagvlak voor de maatregelen groter is, omdat zij het risico voor zichzelf hoger inschatten. ‘De impact op hun dagelijkse routine is over het algemeen ook kleiner dan die op het leven van jongeren, omdat ze minder vaak buitenkomen’, zegt Vansteenkiste.

‘Kon vermeden worden’

Volgens de sociaal wetenschapper en de psycholoog had dit dieptepunt in het mentaal welzijn vermeden kunnen worden, ‘als de regeringen meer gedaan hadden met de vele adviezen die ze kregen vanuit het werkveld en de werkgroep Psychologie en Corona’. Die laatste trok tijdens de zomer aan de alarmbel over de afname van de motivatie om de maatregelen na te leven. Ze vroeg om een ‘corona­baro­meter’ – een idee dat onder meer Vansteenkiste al in mei geopperd had. ‘Veel onzekerheid waar mensen nu mee worstelen, had voorkomen kunnen worden als de regering heldere doelen zou stellen en perspectief zou bieden’, zegt hij. ‘Nu kan ze niet anders doen dan ­telkens opnieuw ontgoochelen.’

Deze week houdt de UAntwerpen haar eerste bevraging sinds de besmettingscijfers in duidelijk dalende lijn zitten en het ene goede vaccin-nieuws het andere opvolgt. ‘Hopelijk leidt dat ook in de geestelijke gezondheid tot een knik’, zegt Pepermans.