Bij de kapper en op de bus, maar voortaan ook bij het fietsen en wandelen: wie in de provincie Antwerpen buitenkomt, moet een mondmasker dragen. Hoe zinvol is die algemene verplichting?

1. In de buitenlucht, als we in beweging zijn, heeft een masker weinig toegevoegde waarde. Tot we iemand ­tegenkomen

Het laatste woord is nog niet gezegd over de druppelgrootte waarmee het nieuwe coronavirus (sars-CoV-2) zich verspreidt: via minuscule aerosoldeeltjes en/of de iets grotere druppels die binnen een straal van 2 meter op de grond vallen? Wat wél als een paal boven water staat: maskers houden druppels tegen en kunnen zo besmettingen voorkomen.

Maar hoe groot het effect is van mondmaskers in verschillende situaties is nog niet waterdicht becijferd, bij gebrek aan degelijke studies in levensechte situaties. Daarom moeten we het voorlopig doen met lessen uit concrete uitbraken. Bij een analyse van clusters in Chinese steden, samen goed voor ruim 7.300 gevallen, bleek dat de besmetting bij slechts één van 318 geanalyseerde clusters in de buitenlucht had plaatsgevonden. Het ging om een 27-jarige man die buiten aan de praat was geraakt met een terugkeerder uit ­Wuhan.

Het zijn precies zulke onvoorspelbare situaties waarbij mondmaskers bescherming kunnen bieden, zegt Pierre Van Damme, professor epidemiologie aan de UAntwerpen. ‘Het risico dat je besmet raakt door iemand die je op straat kruist, is niet nul, maar klein. Tot je iemand op straat tegenkomt die je kent. Bij wie we kennen, komen we voor een praatje gemakkelijk dichterbij dan anderhalve meter.’

‘Als we allemaal in de publieke ruimte altijd een mondmasker dragen, zal het totale aantal besmettingen naar schatting met 20 procent dalen’, zegt Van Damme.

2. Geen twijfel: in gesloten, drukke ruimtes maken maskers een verschil

Enkele recente analyses tonen aan dat mondmaskers in specifieke situaties waarschijnlijk veel besmettingen kunnen voorkomen. Zo hadden bij de uitbraak in het Duitse vleesbedrijf Tönnies maskers van hoge kwaliteit erger kunnen voorkomen, klinkt het in een gedetailleerde analyse van de coronacluster. Het virus heeft zich zeer waarschijnlijk als aerosol over een afstand tot acht meter rond de eerste geïnfecteerde persoon verspreid.

De Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) berichtten dan weer over een kapsalon in Missouri waar twee kapsters met covid-19-symptomen in contact waren met 139 klanten, telkens minstens 15 minuten. De kapsters én de klanten droegen maskers. Onder de klanten werden geen nieuwe gevallen vastgesteld.

3. Hygiënisch gebruik van het masker bepaalt het ­succes

Professor Van Damme wijst erop dat het herhaaldelijk op- en afzetten van het mondmasker een risico vormt. ‘Als je het masker continu draagt, manipuleer je het niet de hele tijd met je handen. En je frommelt het ook niet tussentijds weg in je broekzak. Dat is niet hy­giënisch. Een verplichting vermijdt het constante op- en afzetten.’

Daarop wijst ook Sarah Lebeer, professor toegepaste microbiologie aan de UAntwerpen. Zij staat kritischer tegenover de algemene verplichting van mondmaskers wegens een mogelijk averechts effect. ‘Op het masker kunnen zich schimmels en ook bacteriën vermenigvuldigen. Mensen kunnen zelfs ziek worden van hun eigen bacteriën en virussen, vooral door een verstoring van hun microbioom. Daarbij krijgen bepaalde ziekteverwekkers de overhand. Als die zich op het masker vermenigvuldigen en een bepaalde drempel overschrijden, kan een masker meer schaden dan baten. We zagen in een eigen experiment ook heel veel antibioticaresistente bacte­riën zich concentreren op vooral katoenen maskers.’

Een masker voldoende vaak vervangen (na een paar uur) en grondig wassen (heet en met zeep), is belangrijk. Ook als een masker nat is, moet het worden vervangen. Lebeer: ‘Bacteriën en virussen raken gemakkelijk door een nat masker en ze worden zo gemakkelijker verspreid.’ Een bezweet mondmasker is overigens de reden dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) afraadt om er een te dragen bij het joggen of sporten.

4. Maskers geven geen vals gevoel van veiligheid

Onder andere de WHO waarschuwde er al voor dat mensen met mondmaskers zich in veiligheid zouden wanen en dan minder hun handen zouden wassen. Maar het verzet tegen die hypothese van ­‘risicocompensatie’ groeit. Enkele dagen geleden nog hebben Britse onderzoekers er brandhout van gemaakt. Ze schrijven dat zulke ‘ongefundeerde bezwaren’ de volksgezondheid bedreigen omdat daardoor het invoeren van beschermende maatregelen zoals het dragen van mondmaskers uitgesteld wordt.