Was het afgelopen weekeinde echt 38 graden in Verchojansk? Het kleine stadje in Jakoetië is bekend bij klimatologen. Het is niet alleen de koudste bewoonde plek op aarde (min 67 graden), maar ook de plaats waar de grootste temperatuur­verschillen zijn gemeten. In de zomer wordt het er meer dan 30 graden. Maar 38 graden zou een nieuw record zijn. Daarom heeft de Wereld Meteorologische Organisatie de Russische autoriteiten gevraagd om die temperatuur officieel te ­bevestigen.

Toch twijfelen weinigen aan de correctheid van de meting. Ze past perfect bij de waarschuwingen die meteorologen al een tijd uitsturen over de uitzonderlijk warme winter en lente in een groot deel van Siberië. Op de weerkaarten kleurt de regio al maanden donkerrood. Vorige week trokken de onderzoekers van Copernicus, het Europese programma dat de aarde monitort, aan de alarmbel. Zij stelden vast dat in het westen van Siberië de gemiddelde temperatuur in mei tot 10 graden boven het langjarige gemiddelde lag.

Helemaal van hun stoel vielen ze niet. De opwarming van de aarde is ongelijk verdeeld en het noordpoolgebied behoort tot de regio’s waar het nu al gemiddeld drie graden warmer is. Op Spitsbergen, bijvoorbeeld, gaat het nog sneller dan in ­Siberië.

‘Het noordpoolgebied staat letterlijk en figuurlijk in brand’ Jonathan Overpeck Klimaatwetenschapper Jonathan Overpeck Klimaatwetenschapper

Maar wat daar op dit moment ­gebeurt, doet velen opnieuw aan de alarmbel trekken. ‘Het noordpoolgebied staat letterlijk en figuurlijk in brand. Dit is een waarschuwing die echt kan tellen’, schrijft Jonathan Overpeck, klimaatwetenschapper aan de Universiteit van Michigan. Er dreigt een vicieuze ­cirkel te ontstaan waarvan de gevolgen niet beperkt blijven tot Rusland.

Wegen verzakken

De grootste vrees is dat de permafrost niet langer permanent bevroren blijft. De gevolgen daarvan laten zich nu al voelen. In Irkoetsk, de grootste stad van de regio, vertonen almaar meer gebouwen grote scheuren. Overal zijn wegen aan het verzakken. Ook de recente milieuramp in Norilsk, waar twintigduizend ton diesel is weggelekt uit een oliereservoir, is waarschijnlijk niet alleen te wijten aan slecht onderhoud, maar ook aan de instabiel wordende bodem. Zelfs president Poetin kon niet langer wegkijken.

Poetin ziet de klimaatverandering het liefst als een opportuniteit voor de Russische economie. ‘Het veranderende klimaat creëert nieuwe kansen voor onze nationale economie’, zei hij vorig jaar. Die mogelijkheden liggen vooral in het ijsvrij worden van de Noordelijke IJszee waardoor het scheepvaartverkeer dat goederen van Azië naar Europa brengt, met weken verkort wordt.

Maar een smeltende permafrost maakt ook dat olierampen zoals in Norilsk in de toekomst schering en inslag dreigen te worden. Bijna de helft van de belangrijkste olie- en gasvelden liggen in het Arctisch gebied waar de dooi aan de gang is. ­Tegen 2050 zal de infrastructuur er ernstig beschadigd worden, tonen recente studies aan.

Onomkeerbaar proces

Maar nog gevaarlijker is het ­methaangas dat vrijkomt. Methaan is een veel krachtiger broeikasgas dan CO₂. De Siberische permafrost is een gigantisch opslagreservoir van methaan. Wetenschappers schatten dat er dubbel zoveel broeikasgassen opgeslagen zitten als er momenteel in de atmosfeer zit. Als die langzaam vrijkomen, zal dat de opwarming van de aarde extra versnellen. Dat is een onomkeerbaar proces.

En dan is er nog een probleem. Siberië wordt almaar vaker geteisterd door veenbranden. Die worden vaak aangestoken door de boeren om het land vruchtbaarder te maken. Maar omdat het warmer wordt, kunnen ze moeilijker onder controle gehouden worden. Vorig jaar liepen ze helemaal uit de hand. En dit jaar zijn ze nog vroeger begonnen.

Een warm Siberië kan rechtstreekse gevolgen hebben voor Europa. Omdat de verschillen in temperatuur kleiner worden, raakt de straalstroom geblokkeerd. Gevolg: droge en warme periodes duren langer. De droge april- en meimaand was bijvoorbeeld te wijten aan die meanderende straalstroom.

 

Lucht- en scheep­vaart halen klimaat­doelstellingen niet

Om de klimaatdoelstellingen, vastgelegd in het akkoord van Parijs, te halen, moeten de luchtvaart en de scheepvaart flinke inspanningen leveren. Deze twee sectoren slaagden er destijds in om buiten het akkoord te blijven, maar onder toenemende internationale druk legden ze zichzelf doelstellingen op. Maar uit een eerste grote evaluatie blijkt dat ze die totaal niet zullen halen.

Carbon Action Tracker berekende dat voor de luchtvaart de uitstoot tussen 2015 en 2050 met 220 tot 290 procent zal stijgen, ondanks de scherpe daling door de ­coronacrisis. Zonder die ­crisis zou de stijging 230 tot 310 procent bedragen.

De vooruitzichten voor de scheepvaart zijn beter. Door corona is de uitstoot ook daar drastisch gedaald. Schepen varen steeds meer op gas. Dat is veel schoner dan zware stookolie. Maar het blijft een fossiele brandstof waardoor de scheepvaart dreigt opgesloten te raken in die verouderde technologie. De doelstellingen die de scheepvaart zichzelf heeft opgelegd voor 2030 en 2050 zullen op deze manier nooit gehaald worden.

Als ook landen hun doelstellingen op het niveau van deze twee sectoren brengen, zal het in 2100 minstens 4 graden warmer zijn, in plaats van de afgesproken 2 graden of minder. (domi)