Dankzij onderzoekers van de UAntwerpen kan het schilderij ‘De Schreeuw’ van Edvard Munch beter beschermd worden tegen verdere beschadiging. De Antwerpenaren ontdekten hoe het komt dat de gele verf van het meesterwerk verbrokkelt.
Het wereldberoemde schilderij ‘De Schreeuw’, dat Munch maakte in 1910, werd in 2004 gestolen en twee jaar later in slechte staat teruggevonden. De linkeronderhoek van het schilderij vertoont duidelijke sporen van waterschade, maar ook de gele verf in de zonsondergang, ter hoogte van het meertje en de hals van de wanhopige figuur, verbrokkelt en verbleekt.
Een internationaal team van wetenschappers uit Italië, België, Frankrijk, Duitsland, de VS en Brazilië onderzocht het schilderij om de oorzaken van deze degradatie te achterhalen. Daarbij werd onder andere MA-XRF (macroscopische X-straal fluorescentie) gebruikt, een methode ontwikkeld door de Universiteit Antwerpen.
‘Die techniek maakt het mogelijk om de verdeling van chemische elementen zoals cadmium, kwik en chloor over het gehele oppervlak van het schilderij in beeld te brengen’, legt professor Koen Janssens (UAntwerpen) uit. ‘Zo konden we achterhalen dat een deel van de cadmiumgele verf rijk is aan chloorverbindingen en dat het juist op deze plaatsen is dat de verf beschadigd is.’
Verf geoxideerd
In een volgende onderzoeksfase werden door de onderzoeksgroep van Janssens enkele minuscule gele verfsplinters die losgekomen waren van het schilderij, onderzocht met zeer intense en microscopische kleine X-stralenbundels. ‘Door die metingen konden we de chemische transformatie beter begrijpen die de gele verf spontaan had ondergaan tijdens de degradatie.’
‘Het knalgele cadmiumsulfide bleek geoxideerd te worden tot kleurloos cadmiumsulfaat, wat het verbleken van de verf verklaart’, legt Janssens uit. ‘Deze spontane transformatie namen we eerder al waar in schilderijen van andere beroemde kunstenaars uit dezelfde periode, zoals Vincent Van Gogh, James Ensor en Henri Matisse.’
Nieuwe locatie voor museum
Door verouderingsexperimenten uit te voeren op zelfgemaakte cadmiumgele verf, rijk en arm aan chloorverbindingen en veroudering ten gevolge van lichtinval te vergelijken met veroudering door verwarming van de verf in vochtige omstandigheden, konden de onderzoekers aantonen dat het vooral de hoge luchtvochtigheid was die de gele verf in ‘De Schreeuw’ deed verbrokkelen en verbleken, en niet zozeer het invallend licht.
Het Munch Museum verhuist later dit jaar naar een nieuwe locatie waardoor ook ‘De Schreeuw’ in betere omstandigheden kan bewaard worden in een ruimte met een lage relatieve vochtigheid (45 procent) maar normale belichting. De hoop is het verouderingsproces van de gele verf op die manier te vertragen of te stoppen.
