Een creatieve oplossing: dat is het minste wat je kan zeggen over het akkoord tussen de entourage van president Joseph Kabila en oppositiekandidaat Félix Tshisekedi. De Congolese kiescommissie roept die laatste uit tot winnaar van de presidentsverkiezingen, maar dat gebeurde na ongeveer 24 uur onderhandelen met het presidentiële kamp.

De krijtlijnen van die pragmatische deal zijn ondertussen helder geworden. Kabila’s kandidaat Ramazani Shadary haalde blijkbaar een dermate slecht resultaat dat het Kabila-kamp niet anders kon dan zich te distantiëren van z’n eigen poulain. Vandaar dat Tshisekedi aan tafel werd uitgenodigd. Hij krijgt het presidentschap in de schoot geworpen en enkele van zijn partijgenoten zullen op sleutelposten van de regering en de administratie terechtkomen.

In ruil behoudt Kabila de controle op het veiligheidsapparaat: met name de inlichtingendiensten, de immigratiedienst, de politie en het leger blijven onder controle van de huidige machthebbers. De meeste Congo-experts zijn het er ook over eens dat Kabila en de zijnen ook een groot deel van de enorme grondstoffenrijkdom mogen blijven exploiteren.

Veiligheidsvoordeel

In zee gaan met Félix Tshisekedi biedt de huidige president ook een veiligheidsvoordeel. Félix is populair in Kinshasa maar ook in politiek woelige regio’s als de Kasai en Katanga. Zijn machtige rechterhand en voormalig presidentskandidaat Vital Kamerhe komt uit de oorlogsregio Zuid-Kivu. Met deze twee aan boord wordt de kans op politieke volkswoede in die regio’s kleiner.

Zoals verwacht wordt het resultaat door tal van spelers aangevochten. De gezaghebbende Congolese bisschoppenconferentie Cenco verklaarde dat ‘de resultaten niet overeenkomen met de gegevens van de Kerk’. Op de dag van de verkiezingen had Cenco 40.000 waarnemers op het terrein en uit hun bevindingen is gebleken dat Fayulu de winnaar was.

‘Electorale putsch’

Opposant Martin Fayulu die zo goed als zeker de rechtmatige winnaar is van de verkiezingen had het over een ‘electorale putsch’. In theorie kunnen de verkiezingsresultaten nog wel aangevochten worden voor het Grondwettelijk Hof, maar die is bemand door Kabila-getrouwen en zal zich naar de wensen van de uittredende president gedragen.

Ook buiten Congo zijn er veel twijfels over de correctheid van de uitslag. De Franse Buitenlandminister Jean-Yves Le Drian is het meest expliciet en zegt dat ‘de verrassingsoverwinning niet overeenstemt met verkiezingsobservaties’. Belgisch Buitenlandminister Didier Reynders formuleert het iets voorzichtiger. ‘Het proces verliep chaotisch en ik heb begrip voor de bezorgdheid die op verschillende plaatsen wordt geuit.’ Reynders zegt dat hij de kwestie op tafel zal leggen van de VN-Veiligheidsraad waarvan België momenteel lid is.

Het is ook bang afwachten of de frustratie bij veel kiezers tot spontane betogingen en geweld zullen leiden. Wel hebben veel Congolezen angst om op straat te komen en dat heeft alles te maken met het forse veiligheidsapparaat dat Kabila over het hele land ontplooide. Zowel in Kinshasa als in de voornaamste steden staan duizenden militairen en agenten paraat om betogingen in de kiem te smoren.

In de stad Kikwit was er al een incident waarbij twee agenten en twee burgers omkwamen. In de stad Kisangani staken boze opposanten de privewoning in brand van de plaatselijke voorzitter van de Congolese kiescommissie.

Wie is Félix Tshisekedi?

Tot nog toe stond Félix Tshisekedi bekend als de erfgenaam van zijn beroemde vader Etienne Tshisekedi, de ‘eeuwige opposant’ die twee jaar geleden overleed nadat hij gedurende decennia had geprobeerd om president te worden. In de jaren zeventig en tachtig voerde vader Tshisekedi een harde maar vruchteloze politieke strijd tegen dictator Mobutu Sese Seko en in 2011 verloor hij de presidentsverkiezingen van Joseph Kabila, na een stembusgang die gekenmerkt werd door grootschalige fraude.

Nog voor de dood van zijn iconische vader was Félix Tshisekedi opgeklommen in de rangen van oppositiepartij UDPS. In 2016 zag het er even naar uit dat hij na een politiek akkoord met het Kabila-regime tot premier zou worden benoemd. Maar toen zag president Kabila het nog niet zitten om met een Tshisekedi de macht te delen.

Eind maart 2018 wordt Félix verkozen tot voorzitter van de UDPS en meteen schuiven zijn partijgenoten hem naar voren als presidentskandidaat.

In november 2018, tijdens Geneefse oppositiegesprekken, weigert Tshisekedi zich neer te leggen bij de aanstelling van eenheidskandidaat Martin Fayulu. Hij trekt zich terug uit het overleg en besluit zelf zijn kans te wagen als presidentskandidaat. Hij doet dat met de steun van een andere toppoliticus: Vital Kamerhe.

Die laatste zou de afgelopen dagen een cruciale rol hebben gespeeld bij de onderhandelingen met de Kabila-entourage. Kamerhe was ooit Kabila’s campagnedirecteur en kent de presidentiële kringen door en door.