Jos Geysels is op 1 januari 2010 op voordracht van het bestuur van het Vlaams Fonds voor de Letteren (VFL) door de Vlaamse regering tot VFL-voorzitter benoemd. Dat was geen politieke benoeming, ­zoals het redactioneel commentaar (DS 4 september) beweert, wel de bevestiging van een bestuursbeslissing. Dezelfde procedure gold voor zijn voorgangers, Paul De Wispelaere en Joris Gerits. Geysels is oud-voorzitter van boek.be, actief panellid van het veelgeprezen Uitgelezen-boekenprogramma, een fervente lezer en ­medeoprichter van de Vlaamse Auteursvereniging. De bestuurders van het VFL werden conform het oprichtingsdecreet gekozen door de zittende bestuurders en gerekruteerd uit de stakeholders in het literaire veld.

Het decreet Goed Bestuur (van 22 november 2013) heeft de politisering van het Fonds­bestuur ingevoerd: zeven bestuurders worden aangesteld door de Vlaamse regering. Het Fonds selecteert na een publieke oproep een lijst van acht ‘onafhankelijke’ kandidaten, waaruit de Vlaamse regering aanvullend vier bestuurders benoemt. De zeven politiek benoemde en de vier onafhankelijke bestuurders dragen een voorzitter voor, die benoemd wordt door de Vlaamse regering of gemotiveerd wordt afgewezen. Die procedure heeft de regering niet gevolgd door Mia Doornaert rechtstreeks als voorzitter te benoemen. Er is nog geen oproep voor onafhankelijke kandidaten gebeurd, dus is er ook nog geen voltallig bestuur dat een kandidaat-voorzitter kan aandragen.

Thorbecke-principe

In Nederland gebeuren de voorbereiding en de uitvoering van een cultuurbeleid op ‘armlengte’ van de overheid en partij­politiek vanuit het Thorbecke-principe: ‘De kunst is geene zaak van regering. De Regering is geen oordeelaar van wetenschap en kunst’ (minister-president, 1862). ‘Kunst kan niet beoordeeld worden door een regering, omdat die nu eenmaal geen smaakoordeel kan hebben. Kunst en wetenschap in dienst van het geld brengen, is niet de bescherming die kunst en wetenschap verdienen.’ Dit principe vormt nog steeds de basis van het cultuurbeleid in Nederland en van de daaraan verbonden fondsenstructuur.

De kernvraag is of toezicht op de besteding van gemeenschaps­middelen alleen kan in een gepolitiseerde raad van bestuur

De impact van de politiek op de samenstelling van de raden van bestuur van Vlaamse openbare instellingen (zoals het VFL) en de grote kunstinstellingen (AB, deSingel, Vooruit …) vanuit de principes van goed bestuur, flirt met dit beginsel van een ‘beleid op afstand’. Toezicht op de effectieve en efficiënte besteding van gemeenschapsmiddelen is uiteraard legitiem en aangewezen. De kernvraag is of dat alleen kan in het model van een door de politiek samengestelde raad van bestuur.

Kwaliteitsvolle en taakstellende beheersovereenkomsten, actieve regeringscommissarissen, artistieke en financiële verantwoording in de vorm van gedetailleerde jaarverslagen, verantwoording aan de commissie Cultuur en het Vlaams Parlement, toezicht van onafhankelijke ­accountants en het Rekenhof … het zijn even zo veel instrumenten voor een toezicht op afstand.

Het afgelegde parcours van het VFL en het Vlaams Audiovisueel Fonds sinds 2000, hun draagvlak in de sector, directe betrokkenheid met hun stakeholders en erkenning van hun realisaties door het beleid hebben aangetoond dat ‘beleid op afstand’ in de cultuursector wel degelijk kan werken. De de facto politisering van de raden van bestuur dreigt dit responsabiliserende model te ondergraven.