Carles Puigdemont legt zijn bundeltje spiekbriefjes neer, zet een kleine pas weg van de microfoon en begint te applaudisseren. Tweehonderd Catalaanse burgemeesters én een rijtje glunderende N-VA’ers klappen hevig met hem mee. Het is 7 november, en buiten aan de Bozar in Brussel is de avond net gevallen.

Even tevoren had Puigdemont Karl Vanlouwe, een van die N-VA’ers en een goede kennis, apart genomen. ‘Wie is er hier allemaal?’, vroeg de afgezette minister-president van Catalonië. Een grote delegatie burgemeesters en parlementsleden van de N-VA, antwoordde Vanlouwe.

Het is wellicht daarom dat Puigdemont even later ‘onze vrienden van de Vlaamse partij N-VA’ bedankte voor hun aanwezigheid, in het Engels aan het begin van zijn voorts Franstalige speech. ‘Bedankt voor jullie inzet voor de democratie.’

‘Rechts en zeker extreemrechts doen Catalanen denken aan de dictatuur van Franco’

Anna Arqué

Het leek een evidente uitspraak, maar dat was het niet. Hoewel individuele banden tussen Vlaamse separatisten en hun Catalaanse tegenhangers al decennia oud zijn, stond Catalonië lange tijd erg weigerachtig tegenover structurele samenwerking met Vlaams-nationalisten, net omdat een cruciaal deel van de geschiedenis van de Vlaamse Beweging de inzet voor democratische waarden ontbeerde.

Inclusief en geweldloos

Lang streden regionalistische groeperingen in Europa hun eigen strijd. Enkel individuele leden hielden zich bezig met internationale banden. De peetvader daarvan in Vlaanderen was Maurits Coppieters, de legendarische Volksunie-politicus en oud-voorzitter was van de Vlaamse Volksbeweging (VVB), met in zijn zog figuren als Walter Luyten, Willy Kuijpers, Nelly Maes en Jaak Vandemeulebroucke.

Aanvankelijk beperkten de contacten zich vooral tot Baskenland en Ierland. ‘De Catalanen zijn altijd geïsoleerd geweest’, zegt Bernard Daelemans, boegbeeld van de linkervleugel van de Vlaamse Beweging. ‘Ze investeerden niet in internationale netwerken. De Catalanen zijn expliciet inclusief en geweldloos, en ze deinsden ervoor terug zich te associëren met groepen die dat niet altijd zijn geweest.’

‘Als partij bewaren we afstand, al zijn er wel persoonlijke contacten’

Mark Demesmaeker

Want niet enkel de Baskische terreurgroep ETA of het Corsicaanse Nationaal Bevrijdingsfront, maar ook de collaboratiegeschiedenis van een deel van de Vlaamse Beweging noopt de meer links georiënteerde Catalanen nog steeds tot grote voorzichtigheid.

De eerste toenaderingspogingen waren met Vlamingen die zich ver van de zwarte bladzijde uit de geschiedenis van de Vlaamse Beweging hielden. ‘Wij werden regelmatig uitgenodigd in Catalonië’, vertelt Nelly Maes, die haar politieke carrière beëindigde bij het links-liberale Spirit. ‘De grootste groepen die ik ooit heb mogen toespreken, waren in Catalonië. Het onderscheid met het Vlaams Blok was altijd zeer duidelijk. Dat wisten onze vrienden.’

Zolang het Vlaams Blok en later Vlaams Belang de Vlaamse zaak succesvol claimden, bleef intense samenwerking uit. Tot iets minder dan een decennium geleden de sterren plots gunstig begonnen te staan. Na de financieel-economische crisis stak het regionalisme in Europa opnieuw de kop op. Intussen had de N-VA zich opgeworpen als vaandeldrager van het Vlaams-nationalisme.

BHV

In de nazomer van 2009 krijgt toenmalig Kamerlid Jan Jambon (N-VA) telefoon uit Barcelona. Aan de lijn hangt Anna Arqué, een Catalaanse burgeractiviste die het voortouw neemt in de onofficiële onafhankelijkheidsreferenda die worden georganiseerd in Catalonië. Jambon trekt solo als eerste Vlaamse waarnemer naar Arenys de Munt, de gemeente waar de eerste volksraadpleging wordt gehouden. In de jaren erna volgen er nog honderden, met steeds meer Vlaamse waarnemers.

Want intussen was ook de VVB volop op de Catalaanse kar gesprongen. ‘Het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde werd uiteindelijk gesplitst’, vertelt Steven Vergauwen, verantwoordelijk voor internationale relaties bij de VVB. ‘Na veertig jaar zochten we naar een nieuw strijdpunt om onze mensen te blijven motiveren, en kwamen uit bij het internationale.’

Anna Arqué, vandaag woordvoerster van ICEC, de Europese koepel van regionalistische burgerbewegingen, geeft toe dat ze hard heeft moeten werken aan het imago van het Vlaams-nationalisme in Catalonië. ‘Toen we in 2014 een grote betoging in Brussel organiseerden, kreeg die niet de steun van het Catalaanse parlement door de aanwezigheid van de Vlaamse Beweging’, vertelt ze. ‘Rechts en zeker extreemrechts doen Catalanen denken aan de dictatuur van Franco in Spanje. We zijn allergisch voor alles wat daarnaar ruikt.’

Vlaggetjes zwaaien

Sinds enkele jaren is de VVB steevast met duizenden leeuwenvlaggetjes aanwezig op de Diada, de Catalaanse feestdag op 11 september die mensenmassa’s op de been brengt. ‘Tot voor kort dachten de meeste Catalanen: we laten dat vreemde symbool links liggen’, zegt Arqué. ‘Nu zeggen ouders tegen hun kinderen dat het de vlag is van onze Vlaamse vrienden.’

Op de editie van dit jaar verwelkomde Jordi Sànchez, de voorzitter van de machtige Catalaanse burgerbeweging Asamblea Nacional Catalana (ANC) die momenteel in Spanje in de cel zit, in zijn toespraak expliciet de Vlamingen. ‘Zoiets was vroeger ondenkbaar’, zegt Vergauwen.

Vele Europese regionale burgerbewegingen werken steeds nauwer samen, onder meer via ICEC. Zo werd in Zuid-Tirol de Catalaanse software voor de onafhankelijkheidsreferenda gebruikt en haalde het ontwerp voor een Catalaanse grondwet de mosterd bij het Schotse witboek voor onafhankelijkheid.

Ook op partijpolitiek niveau zijn de contacten intens. Vele daarvan lopen via de Europese Vrije Alliantie (EVA), de in de jaren 80 door de VU opgerichte partij die alle Europese regionalistische partijen wil verenigen. Toen Puigdemont en zijn ministers vorige maand in België aankwamen, gebruikten ze de kantoren van de EVA in Brussel om hun strategie te bespreken.

Maar rechtstreekse politieke contacten met de N-VA, een prominent lid van de EVA, liggen gevoelig. ‘Het is een delicate operatie’, zegt Mark Demesmaeker, Europarlementslid voor de Vlaams-nationalisten. ‘Als partij bewaren we afstand, al zijn er wel persoonlijke contacten.’ Puigdemont werd enkel gesignaleerd bij N-VA’ers zonder directe regeringsverantwoordelijkheid, zoals Jan Peumans, Lorin Parys of Pol Van Den Driessche. ‘Er zijn natuurlijk sterke vriendschapsbanden, maar ik hou mij aan de beperkingen die mijn huidige functie me opleggen’, zegt minister van Binnenlandse Zaken Jambon.

Franstalige pers

Terwijl de ANC in Barcelona de Vlamingen steeds meer omarmt, mede dankzij een Vlaamse ANC’er die ginds werkt, is dat dichter bij huis minder evident. De Belgische ANC-afdeling bestaat voor een groot deel uit Franstalige Catalanen. ‘Zij lezen enkel de Franstalige pers’, zegt Pere Jordi, een lid van ANC Brussel dat al jarenlang in Antwerpen woont. ‘Al doe ik mijn best om hen te overtuigen, bij hen is de Vlaamse leeuw niet even welkom. Daarom blijft samenwerking tussen ons en de Vlaamse Volksbeweging voorlopig beperkt.’

Toch wil ook Jordi de Catalaanse en Vlaamse zaken niet te veel vermengen. ‘Donderdag organiseren wij een grote betoging in Brussel. Vele Vlamingen hebben al aangegeven te zullen komen. Ze zijn hartelijk welkom. Maar de manifestatie moet de onze blijven. Het is niet de bedoeling dat er meer Vlaamse dan Catalaanse vlaggen zullen wapperen.’

Carles Puigdemont is vandaag, zaterdag, te gast op de Nacht van De Standaard in deSingel in Antwerpen.