De shortlist oogde bijzonder divers: een essaybundel van de vorige winnaar Joost de Vries (Vechtmemoires), een verhalenbundel van Rob van Essen (Hier wonen ook mensen), de verrassende debuutroman van Niña Weijers (De consequenties), een bejubelde roman van oudgediende Jeroen Brouwers (Het hout), en een biografie van Mark Schaevers (Orgelman).

Het is Mark Schaevers die vanavond mocht plaatsnemen op het hoogste ereschavotje, een waardige winnaar. In Orgelman schetst hij een bezield portret van de Duits-Joodse kunstenaar Felix Nussbaum (1904-1944), die aan de vooravond van de machtsovername door de nazi’s op het punt stond door te breken als de revelatie van de Berlijnse kunstscene, maar die door de geschiedenis werd klemgereden.

Hij verbleef als balling in Italië, Basel, Parijs, Oostende en Brussel, maar werd ten slotte ingehaald door de nazi’s: hij belandde op de laatste trein vanuit België naar Auschwitz. Amper tien jaar na zijn dood was er nog nauwelijks iets over hem geweten, er waren maar vijf werken van hem bekend.

Anne Frank

'Dit is een beetje ons Anne Frank-verhaal', omschreef Schaevers het zelf. 'Nussbaum zat te schilderen in plaats van te schrijven in een achterkamertje. Alleen hebben wij, met onze gezonde afbreekmentaliteit, dat kamertje afgebroken. Je kunt je daar vragen bij stellen.'

Met veel geduld en metier heeft Mark Schaevers de snippers informatie over hem bij elkaar gesprokkeld. Hij heeft er twaalf jaar over gedaan om een indrukwekkend portret te schetsen van een kunstenaarsleven in een dramatische tijd. In zijn boek maakt hij de lezer deelgenoot aan zijn zoektocht naar dit verdwenen leven, wat het des te ontroerender maakt.

‘Het is een boek dat een onderbelicht gebleven deel van ons verleden evoceert en ook vandaag relevant is (...) een boek dat imponeert, verbluft en ontroert’, aldus het juryrapport, ‘een huzarenstuk van doorwrochte onderzoeksjournalistiek, dat leest als een trein. Stilistisch adembenemend, ontroerend intelligent en zuiver van taal. Mark Schaevers toont zich een biograaf hors categorie’.

Schaevers zinspeelde in zijn dankwoord op de publieksprijs (onder meer een Mont Blanc-pen) die hij hoopte te winnen: 'Ik had een dankwoord voorbereid voor de lezersjury, die wou ik echt. Er is een interview verschenen met als titel nooit ben ik zo dicht bij een Mont Blanc geweest. Dat had een dubbele bodem voor mij.Ik bedoelde; nooit ben ik zo dicht bij DE Mont Blanc geweest, en daar ben ik nu.'

Achteraf bleek hij erg opgezet omdat de Gouden Boekenuil ook deuren kan openen naar andere taalgebieden. 'Als Nussbaum iets is, is hij een Belgische schilder, hij heeft zijn belangrijkste werk in Belgie gemaakt, in exil. Duitsland kent hem al. Het fantastische aan deze Gouden Boekenuil is dat hij kan uitvliegen en een Duitse en Franse vertaling opleveren', zegt Schaevers.

Publieksjury

De publieksjury werd het meest bekoord door De consequenties, het debuut van de jonge Nederlandse Niña Weijers, die op 11 mei ook kans maakt om de Libris Literatuurprijs te winnen. Zij voert een jonge kunstenares op die haar eigen leven als uitgangspunt voor haar kunst neemt, en die op het moment dat ze aan een groot experiment begint, geconfronteerd wordt met haar verleden. Het is een roman over kunst en leven, over identiteit, over gezien willen worden en willen verdwijnen.

‘Deze queeste van een fragiele, artistieke ziel die zichzelf tot het eigen, ultieme kunstwerk opwerpt, is op zijn minst verrassend en intrigerend’, luidt een van de commentaren van de lezersjury.

Hoe het om met je debuut meteen te worden genomineerd? 'Het is een beetje een achtbaan, ik had nooit kunnen denken dat dit zou kunnen gebeuren', reageert Weijers. 'Ik hoopte dat het boek wat lezers zou vinden. Die verwachtingen heeft het overtroffen, ik ben verbaasd dat het zoveel publiek heeft gevonden.' Dat laatste herhaalde ze ook in haar dankwoord. 'Het is heel bijzonder als je boek weerklank vindt. Ik sta ervan te trillen op mijn veel te hoge hakken.'

De jury bestond uit voorzitster Fried’l Lesage, Tim de Gier, Marja Pruis, Danny Theuwis, Bart Vanegeren en Vicky Vanhoutte.