Wie? Algemeen directeur Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten

Wat? Gemeentefusies kunnen zinvol zijn, als er op de juiste manier naartoe wordt gewerkt. Maar ze zijn niet alleenzaligmakend.

Helaas ligt de voorbije dagen de focus weer eenzijdig op de fusies van gemeenten als hét wondermiddel, ook voor efficiëntiewinsten en minder uitgaven (DS 14 en 15 juli). Sommige academici, journalisten, politici en belangengroepen zijn de voorbije jaren in dit tunneldenken verzeild geraakt. De gemeente is best in staat de taken en ambities die ze zelf stelt of die de Vlaamse of federale overheid oplegt op te pakken en te realiseren, alleen of in samenwerking. Dat vergt wel een aantal maatregelen bij de lokale besturen zelf, maar ook bij de Vlaamse overheid.

1. Snoei drastisch in regelgeving

Lokale besturen krijgen dagelijks te maken met een waslijst aan nieuwe decreten, uitvoeringsbesluiten, rondzendbrieven, vragen om zaken te doen (naast wetten en KB’s van de federale overheden en Europese richtlijnen). Geen enkel bestuur, ook niet het grote of middelgrote, heeft de capaciteit in huis om dat goed en snel te verwerken.

De gemeenten vragen dat de Vlaamse overheid drastisch zou snoeien in de regelgeving, investeert in wetsmatiging en deregulering en niet langer opdrachten doorschuift zonder de nodige middelen. Tegelijk zou Vlaanderen mogen afstappen van een fundamenteel wantrouwen in de lokale besturen. ‘Als we het in Brussel niet regelen, gebeurt het toch niet’, luidt al te vaak de redenering.

2. Versterk het politiek en ambtelijke apparaat

Het aantal uitvoerende mandatarissen verminderen (en ze een beter statuut geven), betere loon- en arbeidsvoorwaarden voor het lokale topmanagement zodat sterke mensen aangetrokken kunnen worden (met mandaatstelsels en andere vormen van verloning), stoppen met de ongebreidelde groei van verzelfstandigde entiteiten en kiezen voor meer beheersmatige autonomie van de eigen lokale diensten, ondersteunende diensten van gemeenten en OCMW’s samenvoegen of verregaand laten samenwerken... het zijn allemaal ingrepen die enorm zouden helpen.

3. Stimuleer samenwerking

De Vlaamse overheid kan gemeenten ondersteunen om, bijvoorbeeld, gezamenlijke diensten uit te bouwen of samen gespecialiseerde ambtenaren aan te werven. Vérgaand samenwerken in de backoffice en de frontoffice zo dicht mogelijk bij de burger houden, het is een opdracht die buurgemeenten dan weer samen kunnen realiseren.

4. Geef doorzettingsmacht

Reële bevoegdheden en middelen decentraliseren naar gemeenten en OCMW’s betekent volwaardige regiebevoegdheid toekennen: in de kinderopvang, de sociale economie of welzijnsvoorzieningen hebben gemeenten en OCMW’s dat nodig om beleid te maken, vergunningen toe te kennen en beslissingen te nemen aangepast aan de eigen noden en behoeften.

5. Investeer in een centraal ICT-platform

Als Vlaanderen dan toch schaalvergroting zoekt, dan in de eerste plaats door fors te investeren in ICT en e-government voor de hele overheidssector. Op die manier hoeven lokale besturen niet telkens zelf het warm water uit te vinden en niet met zoveel verschillende systemen te werken. Zo maak je efficiëntiewinsten en verminder je de kosten.

6. Investeer in regionale samenwerking

Zeker voor problemen die gemeentegrenzen overschrijden (mobiliteit, wonen, milieu), zelfs bij iets grotere gemeenten, blijft samenwerken een absolute noodzaak.

7. Fusies van onderuit mogelijk maken

Fusie van gemeenten is een zeer partiële oplossing voor de zogeheten schaalproblematiek. Vrijwillige fusies kunnen gefaciliteerd worden. Dan moet je wel gemeenten samenbrengen die ruimtelijk en sociaal-economisch bij elkaar horen, aantonen dat er een groter financieel draagvlak wordt gecreëerd en in de huidige beleidsperiode al een intense samenwerking laten groeien tussen de betrokken gemeenten en OCMW’s.

Dat fusies leiden tot lagere uitgaven wordt door herhaald onderzoek (onder meer in Nederland) tegengesproken. Het debat om tot meer efficiëntie te komen is boeiend, maar het verengen tot fusies van gemeenten zal weinig opleveren.