Zangeres Liesbeth List prijst Hugo Claus als een ‘groot, aimabel mens’. De auteur was jarenlang een huisvriend van List toen zij in de jaren zestig en zeventig een relatie had met auteur Cees Nooteboom.
Volgens de zangeres ‘zouden alle lezers van Nederland en België gecondoleerd moeten worden’. List herinnert zich als een ‘lieve, hoffelijke, charmante, goedlachse man’. Ze prijst zijn humor en zijn wijze woorden. ‘Hij was een leermeester voor me. Als ik weer eens in de put zat over vervelende kritiek, stelde hij altijd dat een leeuw een luis in zijn pels niet voelt. Die woorden zijn me altijd bijgebleven.’
Willeke van Ammelrooy: ‘Zoveel te geven’
‘Alle fantastische mensen zouden moeten blijven leven. Maar ja, dat kan niet hè’, zegt de Nederlandse actrice Willeke van Ammelrooy. ‘Het is heel raar dat nu zowel Fons Rademakers als Hugo Claus er niet meer is.’
De actrice leerde Claus kennen toen ze in 1971 de hoofdrol vertolkte in het door hem geschreven Mira. ‘We wisten natuurlijk al langer dat hij Alzheimer had’, vertelt ze. ‘Het ging bergafwaarts op een manier die hij niet leuk vond. Als je zo vol creativiteit zit, is het moeilijk te verkroppen als je dat gevoel opeens kwijt raakt.’
Van Ammelrooy leerde Claus overigens pas kennen na de release van de film. ‘Het kwam er tijdens het draaien en de promotie nooit van een goed, lang gesprek met hem te voeren’, herinnert ze zich. ‘En dat terwijl ik hem nog zoveel te vragen had. Maar dat hebben we ruimschoots goed gemaakt in de jaren daarna.’
Guy Cassiers: ‘Blij dat hij ‘De geruchten’ nog heeft gezien’
‘Ik ben heel blij dat Hugo Claus de première van ‘De geruchten’ nog heeft kunnen zien. Hij was die avond zeer helder en attent.’ Dat zegt Guy Cassiers, de artistiek leider van Het Toneelhuis. De toneelbewerking van Claus’ voorlaatste roman ging in première op 17 januari. ‘Zijn aanwezigheid was het mooiste geschenk dat hij ons toen kon geven.’
‘Door aan ‘De geruchten’ te werken heb ik nogmaals gemerkt hoe in zijn werk de Vlaamse hartslag klopt’, zegt Cassiers. ‘Claus slaagt erin om de zwakheden van de Vlamingen bloot te leggen, nooit zonder meer cynisch, maar op een genereuze, bijna liefdevolle manier waardoor hij ook de schoonheid van het diepmenselijke toont.’
Claus schreef volgens Cassiers op een zeer beeldende en zintuiglijke manier. ‘Zijn werk is zeer plastisch. Alles wat hij schrijft wordt daardoor zeer fysiek. Wie hem uit eigen werk heeft horen voorlezen, weet onmiddellijk wat ik bedoel.’
Ook theater was belangrijk voor Claus. ‘Ik denk dat hij zijn taal soms direct met het publiek wilde confronteren om te ervaren hoe het erop reageerde. Dat is makkelijker met theater dan met een roman of een gedicht. Hoewel hij soms op gespannen voet leefde met het Vlaamse theater, heeft hij met zijn stukken de geschiedenis van de grote theaterhuizen mee bepaald. Ook al omwille van zijn zeer divers palet, is en blijft hij een van onze grootste schrijvers’, besluit Cassiers.
Vlaams Fonds voor de Letteren: ‘Verlies voor de wereldliteratuur’ Het overlijden van Hugo Claus is niet alleen een verlies voor de Nederlandse letteren, maar ook voor de wereldliteratuur, stelt het Vlaams Fonds voor de Letteren. ‘We kunnen ons niet voldoende bewust zijn van de impact en het charisma van Claus’ oeuvre binnen het internationale letterenveld. De afgelopen jaren hadden we het voorrecht om dat te ervaren in de contacten met buitenlandse uitgevers.’
Onlangs ondersteunde het VFL vertalingen van Claus’ poëzie in het Engels, Frans, Italiaans en Spaans. Van zijn proza werden de afgelopen jaren vertalingen gesubsidieerd in onder meer het Catalaans, Deens, Engels, Ests, Italiaans, Servisch, Tsjechisch en Zweeds.
Volgens het VFL vormt de volgende maand te verschijnen nieuwe Duitse vertaling van Het verdriet van België een voorlopig hoogtepunt in de internationale carrière van Claus. ‘Het boek verscheen eerder in Duitse vertaling in 1986. Het is weinig boeken gegeven om in twintig jaar tijd twee keer in dezelfde taal vertaald te worden. Van dat belang getuigde ook J.M. Coetzee die Het verdriet van België in 2004 bestempelde als ‘one of the landmark European novels of the postwar era’.’
Herman Brusselmans: ‘Niet geboren als monument’
‘Hugo Claus is de laatste jaren uitgegroeid tot een monument, maar heeft tijdens zijn carrière ook veel tegenkanting gekregen’ zegt auteur Herman Brusselmans.
‘Claus heeft een carrière van bijna zestig jaar achter de rug’, zegt Brusselmans. ‘Gedurende die periode is hij bijna onafgebroken in de aandacht geweest. Er was altijd wel nieuw werk, nieuwe prijzen of een nieuwe wending in zijn privéleven. Toch mag niet vergeten worden dat Hugo niet geboren is als monument. Hij heeft tijdens zijn carrière veel tegenkanting gekregen. Zijn laatste gedichtenbundel werd erg lauw onthaald, waarna hij gezworen heeft nooit meer poëzie te schrijven.’
Brusselmans zelf heeft een groot respect voor Claus, maar vindt het niet verwonderlijk dat de schrijver tegenwind kreeg. ‘Elke kunstenaar die zo’n volume heeft geproduceerd als Hugo, krijgt met kritiek te maken.’
De schrijver vraagt zich ook af wie de werken van Claus écht leest. ‘Er is nu opnieuw een soort hype rond ‘Het Verdriet van België’, maar wie heeft het boek ooit echt uitgelezen?’ Zelf noemt Brusselmans ‘Het Verlangen’, ‘De Geruchten’ en ‘Het Verdriet van België’ als zijn favoriete werken van de betreurde auteur.
Kristien Hemmerechts: 'Niet meteen een opvolger'
'Hugo Claus was een heel erg grote figuur. Ik zie niet meteen een opvolger in onze generatie. Hij was een enorm rijk en veelzijdig talent', stelt schrijfster Kristien Hemmerechts.
'Hij komt uit een generatie waarin schrijvers nog tot goden konden uitgroeien. Vandaag liggen de kaarten toch anders. Kunst wordt veel meer gerelativeerd.'
Claus heeft volgens Hemmerechts veel erkenning gekregen tijdens zijn leven, maar voelde zich toch miskend. 'Hij moest leven met soms erg zure recensies en dat viel hem vaak zwaar.'
Hemmerechts, die de schrijver een erg goede kennis noemde, vond Claus een bijzonder charmant man. 'Hij was heel geestig', stelt de Antwerpse schrijfster. 'Hugo kon anekdotes ophalen als geen ander.'
Vereniging van Vlaamse uitgevers: 'Monument van de Vlaamse literatuur'
'Hugo Claus is een ongelooflijk monument van de Vlaamse literatuur. Zelfs na zijn dood zal hij een monument blijven, misschien nog meer dan hij al was.'
Dat stelt Geert Joris, de directeur van de vereniging van Vlaamse uitgevers, importeurs en verkopers van boeken (Boek.be).
'Het is vreemd, want naar aanleiding van 25 jaar 'Het Verdriet van België' is er nog veel aandacht voor Hugo Claus geweest. Het is jammer dat hij nu geen aanspraak meer kan maken op de Nobelprijs Literatuur', zegt Joris.
Harry Mulisch : 'Claus was dé schrijver'
'Ik heb een vriend verloren en de literaire wereld een grootheid.' Dat stelde de Nederlandse schrijver Harry Mulisch woensdag in een reactie op het overlijden van Hugo Claus.
Volgens Mulisch, die samen met onder andere Claus in de jaren zestig het tijdschrift Randstad oprichtte, was Claus dé schrijver van de Nederlandstalige literatuur. 'Dit is een ernstig verlies.'
Mulisch en Claus waren lange tijd bevriend. 'Ik ken hem voor mijn gevoel al mijn hele leven. Wij lagen elkaar goed. Dat is best een unicum, want er zijn ook veel schrijvers die ik niet mag.'
Het overlijden van Claus kwam niet onverwacht voor Mulisch. 'We zagen dit natuurlijk wel aankomen, maar als het dan zo ver is komt het toch harder aan dan verwacht.'
Remco Campert : 'Alles van Claus is prachtig'
Schrijver Remco Campert noemde het overlijden van collega en vriend Hugo Claus woensdag een groot verlies. 'Hugo Claus was de grootste schrijver van mijn generatie. Ik bewonderde hem.'
'We zagen zijn dood als vrienden wel aankomen, maar toch doet het pijn', reageerde Campert. De schrijver prijst de veelzijdigheid van Claus. 'Hij deed zo veel. Toneel, films, romans, poëzie... echt prachtige poëzie! Alles van Claus is prachtig.' Remco Campert en Hugo Claus stonden in de jaren vijftig in de voorste gelederen van de nieuwe generatie Nederlandstalige dichters.
Jef Geeraerts : Hugo was homo universalis'
'Hugo was een homo universalis. Hij was de enige in Vlaanderen die uitblonk in zowel proza, poëzie als toneel. Bovendien maakte hij talloze vertalingen, heeft hij films geregisseerd en schilderde hij.' Zo reageerde schrijver Jef Geeraerts op het overlijden van Hugo Claus.
'Wij zijn gewoon platgeslagen. Hugo was een zeer goeie vriend. Hij is een generatiegenoot, een jaar ouder dan ik', aldus Geeraerts, die Claus ook 'onze Grote' noemde.
'We bewonderden hem enorm. Hij was een heer, een Italiaanse condottiero, een renaissance-mens', zei Geeraerts.
Patrick Janssens : 'Triest overlijden'
Antwerps burgemeester Patrick Janssens (SP.A) betreurt het overlijden van Hugo Claus. 'Dit is echt triest. Ik wist dat hij al een tijdje sukkelde met zijn gezondheid, maar het nieuws komt toch onverwach', zegt Janssens woensdag.
'We zullen hem missen als schrijver, als mens en als Antwerpenaar.'
Het Antwerpse stadsbestuur legt een rouwregister aan. Het rouwregister wordt aan de infobalie van het stadhuis op de Antwerpse Grote Markt geplaatst. Vanaf donderdag 20 maart tot en met vrijdag 4 april is iedereen welkom tijdens de openingsuren.
Bert Anciaux: 'Groot verlies voor de gemeenschap'
Het overlijden van schrijver Hugo Claus is volgens Vlaams minister van Cultuur Bert Anciaux 'een groot verlies voor de hele gemeenschap, voor de hele culturele sector'.
'Hugo Claus was de absolute top. Voor mij is hij de beste dichter aller tijden', zei Anciaux.
'Ik ken hem voldoende om te weten dat hij in fierheid en waardigheid wilde heengaan. We zullen hem missen.'
