’Wie in het verkeer risico’s neemt, moet zwaar gestraft worden en moet dat ook voelen’, zegt Mireille Schreurs, al meer dan 25 jaar politierechter in Aalst. ‘Maar de Belgische verkeersboetes zijn wel heel hoog.’ Een cijfervoorbeeld onderstreept het probleem. ‘Iemand haalt een tractor in en rijdt daarbij over een volle witte lijn. Dat is een zware overtreding. Je krijgt dan een boete van dertig euro.’

Addertjes onder het gras

Dertig euro voor een zware overtreding, dat klinkt niet onredelijk. Maar er zijn addertjes onder het gras. Om te beginnen wordt een boete verhoogd met opdeciemen, een techniek om de bedragen in de wet aan te passen aan muntontwaarding. Op dit moment zijn opdeciemen goed voor een vermenigvuldiging met factor acht: een boete van dertig euro bedraagt zo opeens 240 euro. ‘Daar komt nog 200 euro bovenop, want de veroordeelde moet een bijdrage betalen aan het Fonds tot hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden’, vertelde Schreurs aan Radio 1. ‘Twintig euro voor het fonds voor juridische tweedelijnsbijstand. En dan nog de kosten van het geding. Als ik dat prijskaartje maak, dan kost het 560 euro om over een volle witte lijn te rijden. En dat is trouwens de laagste boete die je kan krijgen voor een zware verkeersovertreding.’

Grote hoop betaalt niet

Rechter Schreurs staat niet alleen met haar kritiek. In april luidden politierechters Paul Geukens en Theo Wilsens in deze krant de alarmbel (DS 7 april). ‘De grote hoop betaalt nooit. Die hebben dat geld niet. Veel overtreders zijn werkloos, zitten in schuldbemiddeling of moeten rondkomen met een leefloon. Wat voor zin heeft het dan om monsterboetes op te leggen?’

Bovendien, voerden de Limburgse magistraten aan, zijn rechters soms verplicht zware straffen op te leggen, zelfs als dat erg streng is in een concrete zaak. ‘Een vrouw die een kinderzitje met de rijrichting mee had geplaatst, moest ik volgens de wet een boete van 180 euro, 300 euro gerechtskosten en een rijverbod van acht dagen geven’, aldus Geukens. ‘Het is ergerlijk dat de wetgever ons beoordelingsvermogen in twijfel trekt. Uiteindelijk heb ik de vrouw het voordeel van de opschorting gegeven, wat zeer uitzonderlijk is. Maar er zijn genoeg van dergelijke voorbeelden.’ De boetes werden 23 dagen na de oproep van de politierechters opnieuw verhoogd.

Je zou kunnen zeggen dat wie liever geen hoge boetes betaalt, zich dan maar aan de Wegcode moet houden. ‘Dat is waar, ik ben het daarmee eens’, zegt Schreurs. ‘Maar straffen moeten effectief zijn, en een te zware straf is dat niet meer. Het is nochtans mogelijk een afbetalingsplan aan te vragen, maar zo’n plan moet realistisch zijn en in verhouding staan tot de feiten. Ik vind onze boetes echt wel hoog.’

Hoog, maar niet te hoog

Erwin Van Damme, politierechter in Antwerpen, nuanceert. ‘Ik vind het moeilijk om te zeggen dat we de boetes te hoog vinden. Want dat is eigenlijk een politieke uitspraak, en dat is niet aan ons. Maar de boetes zijn hoog en de extra kosten en bijdragen tikken inderdaad snel aan.’

‘Rechters zijn er juist om die bedragen aan te passen aan de concrete omstandigheden. Als mensen kunnen aantonen dat ze in financiële problemen zitten, dan kan je onder de minimumstraf gaan. Een rechter moet rekening houden met verzachtende omstandigheden. En als het strafregister het toelaat, kan je een staf met uitstel opleggen.’

Enkele Scandinavische landen werken met boetes op maat, die aangepast worden aan het inkomen van de overtreder. ‘Natuurlijk ben ik daar voorstander van, want dat is net wat je als politierechter probeert te doen. Wie echt in moeilijkheden zit, kunnen we milder straffen. Maar als iemand een normale wedde verdient, zal ik dat niet zo snel doen. En wie echt hardleers is, kan op weinig strafvermindering rekenen, zelfs als hij het financieel moeilijk heeft.’

Rijverbod, rijexamen

Een arsenaal aan straffen moet politierechters in staat stellen aan maatwerk te doen, vertelt Van Damme. ‘Een rijverbod behoort vrij snel tot de mogelijkheden. Dat is een nuttige straf. Mensen schrikken ook heel erg als ze hun rijexamens opnieuw moeten afleggen. Dat is de perfecte alternatieve bestraffing, die de belastingbetaler eens geen geld kost, want de veroordeelde moet de kosten zelf voorschieten.’

‘Verbeurdverklaring van de wagen is moeilijk in de praktijk, want de chauffeur is niet altijd eigenaar van het voertuig. Dat is trouwens een erg ingrijpende maatregel, en dus niet altijd gepast. Een straf moet altijd in verhouding staan tot het misdrijf.’