BrusselHet zijn lastige dagen. Nog maar pas hebben we ons als #Ihave of als #metoo kunnen outen over seksuele intimidatie, of we moeten alweer met elkaar in discussie gaan over de vraag of de zomertijd al dan niet moet blijven.

De zomertijd, dat is die regeling die de klok eind maart een uur vooruit zet. Zijn zusje, de wintertijd, draait diezelfde klok nu zondag een uur terug, naar haar normale staat. De belangrijkste reden waarom we onszelf onderwerpen aan die tijdsprong, is dat we zo zeven maanden lang meer profiteren van het late daglicht. Langoureuze zomeravonden, na het werk met de vrienden barbecueën, of in plaats van televisie te kijken nog even gaan sporten in de avondzon: wie kan daar nu tegen zijn?

Een groeiend aantal mensen, zo blijkt. 100.000 handtekeningen van tegenstanders tellen we al in Finland, 55.000 in Duitsland, 40.000 in Nederland én acties in veel meer Europese landen, die sinds 2002 allemaal samen jaarlijks de zomertijd invoeren. Het Poolse EU-parlementslid Pavel Svoboda heeft druk op de ketel gezet met een nieuwe studie, en dus wordt binnenkort wellicht een resolutie goedgekeurd. Als de Europese Commissie dan akkoord gaat, en de lidstaten het plan goedkeuren, zijn we die zomertijd eindelijk kwijt. Wie kan daar nu tegen zijn?

Economen becijferden dat de tijd die nodig is om de klokken almaar opnieuw in te stellen, de VS jaarlijks een paar miljard dollar kost. Wat moet dat in België niet zijn?

Omdat veel mensen graag emotioneel redeneren – mijn buurvrouw op het werk vindt de zomertijd een ‘mooi jaarlijks ritueel’ – overlopen we alle argumenten en hun kritisch gehalte. Waarom zouden we dat zomeruur weg willen?

1. Er wordt geen of weinig energie bespaard

Langoureuze zomeravonden, na het werk met de vrienden barbecueën, of in plaats van televisie te kijken gaan sporten in de avondzon: wie kan daar nu tegen zijn?

Toen we in 1973 noodgedwongen energiebewuster werden, leek het logisch dat een uurtje langer daglicht ons een uurtje minder elektriciteitsverbruik opleverde. Enkele onderzoeken hebben dat voordeel weggeblazen. Het licht gaat ’s avonds inderdaad later aan, maar we hebben ’s ochtends meer licht nodig, we gebruiken de energieverslindende airconditioning ’s avonds langer, en we rijden ook langer rond met onze auto’s. Kortom, door dat zomeruur verbruiken we vandaag méér energie in plaats van minder.

Akkoord? Ook de Europese anti-zomertijdlobby argumenteert dat de beoogde energiebesparing niet wordt gehaald. Dat strookt met veel eerder onderzoek, maar dat komt overwegend uit de VS. Is dat relevant? Ja, want daar heeft ongeveer 90% van de huizen airco en nemen mensen sneller de wagen. Het zal u in dat verband niet verbazen dat de olie- en auto-industrieën in de VS even groot voorstander van het zomeruur zijn als de golfclubs, en dat de tv-industrie een tegenstander is. Maar noteer vooral: in Europa is airco veel minder verspreid – zeker niet in de ’koudere’ landen. En hier hebben we goed openbaar vervoer.

Conclusie: het energieargument weegt niet meer zo zwaar als in 1973, maar Europa heeft meer eigen onderzoek nodig om dat hard te maken.

2. Met de tijd knoeien maakt ons ziek

Het verschuiven van de tijd heeft een negatieve impact op onze gezondheid. Verschillende onderzoeken poneren dat in de dagen na een ‘overgang’ het risico op een hartaanval tien procent groter is. Ander onderzoek stelt vast dat mensen (en sommige dieren) na een verschuiving in maart last hebben van een verstoorde slaap. Hun biologische klok wordt plots geconfronteerd met andere ‘aangevers’ van het (circadiaanse) dag- en nachtritme, en weet het even niet meer. Dat heeft dan weer impact op de levenskwaliteit, de gezondheid en de productiviteit. Vanzelfsprekend kan dit hele proces leiden tot depressie en obesitas, twee van de sterkst groeiende welvaartskwalen waar de farmaceutische industrie erg veel interesse voor heeft.

Akkoord? De relatie tussen licht en gezondheid is ingewikkeld en is het gevolg van een aantal biologische, maar ook maatschappelijke factoren. Dit zeggen slaapspecialisten: ochtendtypes verteren de herfstovergang niet zo vlot, avondtypes overbruggen de lentesprong minder snel. Algemeen gesteld verdragen veel mensen plotse veranderingen in het circadiaanse ritme moeilijk, maar de meesten passen zich binnen de week aan – zoals bij een jetlag. Wel is het zo dat de grote tijdsdruk in onze stresscultuur, gepaard aan onvoldoende beweging en een almaar schever groeiende slaaproutine, geen goed doen aan ons bioritme. Het zomeruur is een extra verstoorder, waarvan de impact door zijn duidelijke zichtbaarheid opgeladen wordt met effecten die misschien aan andere factoren toe te schrijven zijn.

Conclusie: het zomeruur heeft geen positieve impact op de gezonde slaap, en daarom ook niet op andere kwalen, maar de meeste mensen passen zich vrij goed aan. Niettemin is het beter om de biologische en circadiaanse klokken goed op elkaar te laten aansluiten.

3. De zomertijd verstoort onze gewoontes

De zomertijd haalt ons uit onze gewoontes. Bepaalde religieuze groepen vinden dat we niet moeten knoeien met wat God ons gegeven heeft. Zo hangen gebeden soms samen met momenten van de dag (zoals zonsopgang) en zijn feestdagen soms sterk gestructureerd. Andere groepen voeren aan dat de zomertijd, die de zonsopgang ’s ochtends uitstelt, een negatieve impact heeft op de alertheid en veiligheid van schoolkinderen, en op het aantal auto-ongelukken in de ochtendspits. U hebt nog recht op enkele shocks: diep doorrekenende economen hebben becijferd dat de tijd die nodig is om de klokken almaar opnieuw in te stellen, de VS jaarlijks een paar miljard dollar kost – wat moet dat in België niet zijn? En het zomeruur wordt hier en daar verantwoordelijk geacht voor verdroogde tuinen, melkonrust bij koeien, slaapproblemen bij uilen, enzovoort.

Akkoord? Rituele gewoontes, zeker in een religieuze context, liggen gevoelig. Maar de schoolkinderen opereren de hele winter ’s ochtends in het duister en hun verstoorde alertheid is ook het gevolg van biologische verschuivingen en een sterk veranderd vrijetijdspatroon. Wat de ongelukken betreft: onderzoek geeft geen uitsluitsel of het zomeruur daar nu de grote boosdoener in is.

Conclusie: er is weinig reden om het zomeruur exclusief de rekening te presenteren van veranderende culturele en economische patronen.

4. De zomertijd is een verwarrende chaos

70 landen in de wereld volgen het zomeruur, maar ze stellen dat niet allemaal op hetzelfde moment in. De meeste Aziatische en nagenoeg alle Afrikaanse landen doen om uiteenlopende redenen niet mee. In Zuid-Amerika is het een erg gemengd landschap. En we kunnen de wereld ook anders indelen, naar de hoeveelheid zonlicht die een land krijgt. Mensen in het ‘hoge Noorden’ snakken logischerwijs naar meer zonlicht, en het gebrek daaraan is een van de factoren in het hoge aantal depressies en zelfmoorden. Kortom, dat zomeruur haalt niet enkel de persoonlijke levens van mensen twee keer per jaar overhoop, maar vormt wereldwijd een chaotisch kluwen dat de vraag oproept: waarom?

Akkoord? Reizigers moeten zich sowieso al aanpassen aan een andere tijdzone: wat is het verschil? Maar dat Finnen het onprettig vinden het beetje ochtendlicht dat ze hadden, weggeplukt te zien door dat zomeruur, kan op onze grote empathie rekenen.

En dus?

De energieargumenten die destijds de invoering van het zomeruur mogelijk maakten, zijn vandaag niet zo overtuigend. Het plezier van langere zomeravonden blijft het beste emotionele pro-argument. In het contra-kamp staat het medische argument het sterkst, ook al vormt het vaak een cluster met andere eigentijdse problemen. Veel andere argumenten tégen het zomeruur lijken wat opportunistisch. En is de groeiende bijval voor afschaffing, ook via sociale media, geen irrationele ‘terug naar de natuur’-reactie? Maar eigenlijk is daar weinig op tegen.