Een paar jaar geleden schreef de Franse kunsthistorica Corinne Bouchoux het lijvige boek Si les tableaux pouvaient parler. Het klonk als een verzuchting van een onderzoekster die wel even genoeg had van al die naslagwerken. Stel je voor dat we het nu eens gewoon aan de schilderijen zelf konden vragen.

Haar droom lijkt in vervulling te gaan. IBM heeft zijn supercomputer Watson in stelling gebracht om de kunst een handje te helpen. Watson kan een in spreektaal gestelde vraag interpreteren, doorzoekt zijn geheugen en komt binnen enkele seconden met een antwoord. Het programma The voice of art wordt voor het eerst gebruikt in de Pinacoteca de São Paulo (Brazilië).

Als u toevallig in de buurt bent, krijgt u bij het binnenkomen een smartphone en een koptelefoon. Van zeven schilderijen heeft IBM alle informatie verzameld waar het de hand kon op leggen: boeken, oude krantenstukken, biografieën, interviews en websites. Komt u in de buurt van een van die werken, dan kunt u ongegeneerd uw vragen stellen.

Een informele babbel met een schilderij, daar zit potentieel in voor de journalistiek. Er zijn wel een paar exemplaren die we iets te vragen hebben.

1. Henri Matisse: Le bateau (1953)

De laatste tien jaar van zijn leven gebruikte Matisse, dan al een eind in de tachtig, twee simpele materialen: wit papier en gouache. Dat felgekleurd papierwerk knipte hij aan diggelen, om er vervolgens complexe patronen mee te maken. Zo creëerde hij een universum van planten, dieren, figuren en geometrische vormen. Een paar jaar geleden liep daar in Tate Modern nog een succesvolle expositie over.

Le bateau is zo’n voorbeeld van een cut-out. Met behulp van de titel herkennen we er enkele blauwe zeilen van een boot in. Het werkje bracht het MOMA in New York in verlegenheid. In 1961 zette het een expo op over de cut-outs. Tot na 47 dagen een opmerkzame Matisseliefhebster kwam melden dat het op zijn kop hing. Van de museumstaf had niemand er erg in gehad. Zo’n 116.000 bezoekers waren er voorbijgelopen, waaronder de zoon van Matisse.

Vraag: Zeg nu eens en voorgoed, hoe moeten we u ophangen?

2. Robert Rauschenberg: Erased De Kooning drawing (1953)

Robert Rauschenberg was begin jaren ‘50 een energieke twintiger vol branie. Een goede leeftijd om de limieten van de kunst op te zoeken. Laten we het allemaal eens andersom doen, dacht hij. Als we nu eens een kunstwerk maken door geen vlakken bij te schilderen, maar door er weg te nemen. Zo begon hij aan een reeks waarin hij de afbeelding wegschraapte.

Eerst begon hij met eigen werk, maar dat vond hij toch zonde. Daarom vroeg hij aan Willem de Kooning of die geen stuk kon aanleveren dat hij vervolgens onder handen nam. Met lichte tegenzin stemde De Kooning in, vastbesloten om het niet te makkelijk te maken. Hij leverde een stuk aan met potlood, inkt, verf en houtskool. Rauschenberg had twee maanden nodig om het werk uit te vlakken.

Vraag: Goed gepoetst, maar wat stond er oorspronkelijk op het werk?

3. Johannes Vermeer: De kantwerkster (circa 1669)

Een trip naar Parijs is nooit een straf en bovendien heeft het Louvre veel andere musea zo ver gekregen om werk van Vermeer uit te lenen. Het Louvre heeft er twaalf kunnen samenbrengen. Daar heeft het een rist tijdgenoten rond geschikt, zodat je gelijkaardige thema’s en zelfs figuren ziet terugkeren. De expo kondigt aan dat Vermeer niet de sfinx van Delft was, zoals hij vaak geportretteerd werd, maar een man die aan het eind van een evolutie stond en er een orgelpunt bij plaatste.

Dat wilden we wel eens meemaken. Jammer genoeg waren we niet alleen op dat idee gekomen. Op de eerste expodag werd het Louvre onder de voet gelopen door 9.000 mensen. De wachtrijen waren niet te overzien, zowel voor de toegangspoort als voor de schilderijen. Zelfs nu er timeslots ingesteld zijn, is het schuifelen om een paar centimeter terreinwinst te boeken. Vaak staan er dan nog enkele kruinen tussen uzelf en het kunstwerk.

Vraag: Beste kantwerkster, vermoedelijk hangt u achter al die hoofden, maar misschien kunt u zelf zeggen hoe u eruitziet? (foto, zie boven)

4. Piet Mondriaan: Broadway Boogie Woogie (1943)

De Nederlandse schilder Piet Mondriaan schilderde eerst brave landschapjes, verorberde dan het pointillisme en het kubisme, en stortte zich rond de Eerste Wereldoorlog met volle overgave op het abstracte werk. Het is van zijn periode van De Stijl dat we hem best kennen: composities met gele, rode en blauwe vlakken.

Broadway Boogie Woogie is het laatste werk dat Mondriaan voltooide. Hij woonde toen in New York, waar hij drie jaar eerder naartoe gekomen was omdat het wat woelig werd in Europa. De vlakken werden kleiner en zijn kleurgebruik speelser. Mondriaan zocht aansluiting bij de muziek en gaf zijn schilderijen wat boogiewoogie mee. Zoals dit werk laat zien, was hij onder de indruk van het rastervormige stratenplan van New York.

Vraag: Indrukwekkend stratenplan, maar waar is de dichtstbijzijnde bakker?

5. Gebroeders Van Eyck: Het Lam Gods (vroeg 15de eeuw)

Dit werk kent iedereen. De wetenschappers die – wellicht nog tot 2019 – bezig zijn met de restauratie, kennen het van binnen en van buiten. Met infraroodreflectografie kunnen ze de ondertekeningen zien

die onder de verflagen zitten. Uit medeleven hadden we het Lam Gods willen vragen of het niet kriebelt om almaar die penseelhaartjes op zijn buik te voelen. Maar we houden het toch maar bij de essentie.

Vraag: Beste Lam Gods, het kan toch niet anders dan dat u weet waar het ontbrekende paneel van De rechtvaardige rechters zijn?

We zeiden het al, IBM Watson heeft vast potentieel voor de journalistiek.