Oktober 2000. We hebben al drie krantenwinkels afgedweild en pas bij de vierde is het prijs: het gerenommeerde weekblad Joepie vergast zijn jonge lezers vandaag op een gratis tatoeageketting. Denk een fijne tribal, in zwart plastiek, strak om de hals: er goedkoop uitzien was nooit zo makkelijk als in het gouden jaar 2000. Al is dat natuurlijk niet meer dan een nabeschouwing.

Op het moment zelf leek een plastieken choker met tatoeage-aspiraties het beste idee van het net begonnen millennium, vooral omdat die uitstekend combineerde met glitterspeldjes, een Kim’Kay-kapsel en het verzamelde werk van *NSYNC. Het was de tijd waarin celebrity’s als Christina ‘Genie in a bottle’ Aguilera en Britney Spears modetrends uit hun duim zogen en vakbladen als Joepie die welwillend bestendigden met genereuze weggeefacties.

Adembenemend

Augustus 2016. Britney Spears zit bij de Britse presentator James Corden in de auto voor de ondertussen beroemde rubriek ‘Carpool karaoke’ in The late late show with James Corden. Een imago dat niet meer te redden valt en een nieuwe plaat, maar hetzelfde nasale stemgeluid, dezelfde blonde lokken en... dezelfde zwarte choker. Britney blijkt de trends ook een decennium later nog te dicteren, want de strakke ketting is helemaal terug van niet lang genoeg weggeweest.

Chanel, Elie Saab, Saint Laurent, Lanvin, Valentino, Maison Margiela: allemaal stuurden ze hun modellen de catwalk op met chokers, in fijne of imposante en adembenemende variant. Oscar de la Renta ging voor romantische kettingen met diamanten, Dior combineerde fijne chokers met sjaaltjes strak om de hals, Balmain tooide de modellen met volle, gouden chokers (denk Achilles in Troy) waarin een mens het benauwd krijgt, Alexander Wang ging voluit voor de nineties-neopunk met zwart leer en grote, zilveren gespen. Veel indruk maakten ook de gothic chokers die Fenty x Puma by Rihanna presenteerde, ongetwijfeld ook omdat de diva als levend reclamebord voor haar ondeugende kettingen fungeert. Vogue publiceerde eerder dit jaar een artikel online, ‘How to rock the choker with sophisticated cool like Rihanna’. De strakke chokers horen thuis in het rijtje jarennegentigrevivals van dit seizoen, naast piercings (bij Dior op de catwalk), plateauzolen en hoody’s (zie p. 30), alsof er nooit een nieuw millennium is begonnen. Dat je de tattoochoker tegenwoordig gewoon online kunt kopen en er geen zes krantenwinkels voor moet afdweilen, wijst godzijdank toch op iets van een evolutie.

Onthoofd

‘De choker maakt voor de zesendertigste keer een comeback’ was een betere kop voor dit stuk geweest, gezien de geschiedenis van het sieraad. Curatoren van het Jewelry Museum of Fine Arts in Boston zeggen in het gespecialiseerde magazine National Jeweler dat de geschiedenis van de choker – jawel, dat is het voorwerp van wetenschappelijk onderzoek in bepaalde kringen – teruggaat tot de vroegste beschavingen van Mesopotamië en het Oude Egypte. Vrouwen droegen toen nog juwelen op plekken die ze beschermd wilden zien: de hals, hoofd, armen en enkels. Chokers waren ook meestal van (echt) goud, dat toen wel nog eerder met de zon en haar krachten dan met The Notorious B.I.G. werd geassocieerd.

Dieper in het Afrikaanse continent spelen chokers al eeuwenlang een grote rol in verschillende riten van de Maasai-stam, die bruiden op hun huwelijksdag met uitvoerig versierde, strakke kettingen in felle kleuren tooide.

In de westerse beschaving dook de choker voor het eerst op in de achttiende eeuw, als chic ornament aan de Spaanse en Britse koninklijke hoven. Of dat was het toch voor het plebs de choker ontdekte: in het Frankrijk van 1789 bonden vrouwen rode linten om hun hals als eerbetoon aan hun ongelukkige geliefden die onder de guillotine waren beland. Amper een eeuw later was een zwart lint om de hals alweer een manier om prostituees te herkennen: weduwe van een onthoofde krijger of een meisje van plezier, een mens kon de sieradensemiotiek ook in die tijd al maar beter op de voet volgen.

Manet en Degas

Let u de volgende keer dat u het schilderij Olympia (1863) van Edouard Manet onder ogen krijgt maar eens op: Olympia draagt een zwarte ketting met strik, strak om de hals, en werd zo geïdentificeerd als prostituee. Verwarrend is dan weer dat ook Edgard Degas de ballerina’s op zijn schilderijen met zwarte chokerhalsbanden afbeeldde: puur esthetisch voor de een (‘het verlengt hun nek optisch’), een aanklacht tegen de heersende gebruiken in het ballet volgens de ander (ballerina’s uit de middenklasse werden vaak financieel en lichamelijk misbruikt in ruil voor een kans op een carrière).

Voor u uw tienerdochter met choker en al aan de tafelpoten vastbindt om ze voor alle onheil te behoeden: de choker verloor zijn schunnige associatie grotendeels in diezelfde negentiende eeuw alweer, toen Alexandra van Wales, de vrouw van de Britse koning Edward VII, het ding populair maakte als een mode-item. (We zochten een zwart schaap, we hebben haar gevonden.) Alexandra had de zware juwelen tijdens haar reizen in India opgemerkt, al ging het verhaal dat ze de fel versierde leibanden gebruikte om een litteken op haar hals te verbergen.

In de twintigste eeuw merkten modemagazines in de Verenigde Staten voor het eerst – hoe kan dat zolang geduurd hebben? – de gelijkenis met viervoeters op en werd de choker als ‘dog collar’ benoemd. Op de grootste comeback van de choker was het dus nog wachten tot de gouden jaren negentig: de strakke ketting, het liefst in zwart leder met studs en stoere details, werd toen een van de symbolen van het anti-establishment – en de uitgelezen manier voor magazines als Joepie om zieltjes te winnen.

Onderdanig

Alle schattige dalmatiërs met leibanden of Britse koninginnen met littekens ten spijt: het kinky aspect van de strakke ketting om de hals is nooit helemaal weg geweest. Een collega spotte haar tienerdochter mét choker op Instagram en wantrouwt sindsdien elke vorm van oprukkende hormoonhuishouding. Terecht, misschien. In sm-kringen staat een choker of ‘collar’ ook vandaag nog voor de onderdanige status van de man of vrouw die hem draagt. Tijdens zogeheten ‘collar ceremonies’ fungeert de ketting als een soort trouwring, wanneer een sm-relatie tussen meester en slavin wordt verzilverd. Het is wat een mens onder romantiek begrijpt.

De choker is overigens niet het enige attribuut dat vanuit donkere kelders de catwalk kwam op gewaaid: latex, leder, studs, dijhoge laarzen, rubber: de (mini)trends met een hoog fetisjgehalte zijn stilaan niet meer op één hand te tellen. De Zweedse kledingketen & Other Stories lanceert eind deze maand een samenwerking met Zana Bayne, een Amerikaanse ontwerpster van lederen accessoires en handtassen die haar eigen werk als ‘postfetisj’ omschrijft. Beyoncé, Madonna en Kourtney Kardashian waren al fan, en eind deze maand liggen dus ook sexy lederen harnasjes, lederen bustiers en – verrassend – een lederen choker met kwast in de kast van de modale shopper. Dit keer wordt daar dus de kleerkast mee bedoeld, en niet het nachtkastje.

S&m

De wegbereiders van de sm-popularisering zijn niet de minsten. Madonna lanceerde in de jaren negentig, op het hoogtepunt van haar carrière, een boek met de prikkelende titel Sex. Na haar Blond Ambition World Tour, waarin ze outfits aantrok die op bondage waren geïnspireerd (de bekende beha van Jean Paul Gaultier!) keek de wereld niet zo heel vreemd meer op van een boek waarin Madonna vastgebonden en hermetisch verzegeld in plastic de wereld een inkijk gaf in haar ruwe en bijwijlen harde erotische fantasie. De foto’s van Steven Meisel maakten het boek tot een bestseller.

Twee decennia later maakte Rihanna het nummer ‘S&M’ en besloot ene E.L. James ook de modale seksloze huisvrouw met de geheimen van sadomasochisme vertrouwd te maken met Fifty shades of Grey. Slechte boeken, daar niet van, al bleek menige Vlaamse huisvrouw met leesbril en al in bed te liggen kronkelen bij het idee dat een man haar hardhandig domineerde. En ook dat is geen nieuws: de erotisch-pornografische schrijfels van Markies de Sade zetten het sadisme al in de achttiende eeuw op de kaart, terwijl Britse koninginnen met hun diamanten chokers mooi zaten te wezen, zonder enig idee van wat die ketting ooit nog zou impliceren.

Subculturen hebben de mainstream altijd al beïnvloed, en dat is voor de subcultuur die het liefst in een kelder vertoeft niet anders – kijk maar naar de gemiddelde Vivienne Westwood-collectie. Mode laat zich op veel manieren lezen, de choker evengoed. Buffy the Vampire Slayer of Hot Marijke: de associatie is all yours. Als het de verkoopcijfers van Joepie uit het diepe middelpunt van de aarde kan hijsen?