In de loop van 1942 sluit het net van de jodenvervolging zich ook in het Brusselse wurgend rond de familie van de dan 16-jarige Hanna Nadel.

‘Het is het jaar waarin we de davidster moesten opspelden en we ons moesten gaan inschrijven bij de gemeente', vertelt Hanna vanuit Israël aan De Standaard. ‘Ik was onderweg om dat te gaan doen toen mijn vader werd opgepakt. We beseften dat we zo snel mogelijk uit de stad weg moesten.'

Op hun onderduikadres in het Brusselse Sint-Gillis ontsnappen Hanna en haar moeder nipt aan een inval van de SS. Ze raken verspreid. Hanna zelf doolt rond in het nabijgelegen Sint-Genesius-Rode wanneer ze voor het raam van een villa ziet dat er een hulp voor in het huishouden wordt gevraagd.

‘Een bonne à tout faire heette dat. Ik belde aan en vond gehoor. Meneer en mevrouw Cornet waren erg chique mensen, een gegoede familie. Meneer was eigenaar van een toen zeer bekend snoepmerk. Ze namen mij prompt aan, al moeten ze vrij snel vermoed hebben dat ik joods was. Aan mijn taal lag het niet, ik sprak perfect Belgisch-Frans. Ook al had ik niet de Belgische identiteit, ik was hier opgevoed. Maar ik had een vrij donkere huid. Meneer vroeg na verloop van tijd naar mijn papieren voor de sociale zekerheid. Die vraag ontweek ik zo lang mogelijk.'

Waffen-SS

Omgekeerd begon het Hanna vrij snel te dagen dat het nazisme niet ver weg was in dit huis. Zoals ze eerder ook al aan de Nederlandse journaliste Simone Korkus vertelde: in de speelkamer van de kinderen had ze eerst insignes van de rexistische partij aangetroffen, vervolgens een portret van Rex-leider Léon Degrelle zelf. In 1936 werd de door Degrelle gestichte ultrakatholieke studentenclub een politieke partij, die bij het begin van de oorlog voluit in de collaboratie ging. Van Rex kwam het Waals Legioen, dat in 1943 opging in de Waffen-SS.

Toen meneer Cornet Hanna onomwonden naar haar afkomst vroeg, kon ze niet langer ontkennen. Er werd gelijk overgestoken. ‘Meneer vertelde mij dat zijn vrouw, Madeleine, de zus was van Léon Degrelle. Maar dat ze gebroken hadden met het rexisme toen de jodenhaat daar almaar ergere proporties aannam. ‘‘Je bent hier veilig'', zei hij.'

‘Ook mijn nichtje hebben ze in huis genomen. Later zochten ze een kokkin en toen heb ik mijn moeder binnengeloodst. Zij had in een restaurant gewerkt. Met ons gedrieën hebben we er tot het einde van de oorlog veilig gezeten. Alleen de pastoor wist wie we echt waren. Meneer en mevrouw Cornet waren zeer katholiek en stonden erop dat we mee met hen naar de kerk gingen.'

Hanna, haar nichtje Tonnie en haar moeder hoefden niet in kelders weg te kruipen zoals de meeste ondergedoken joden.

‘We deden gewoon bovengronds ons werk. Ik zorgde ook voor de kinderen, mijn moeder stond in de keuken. Twee of drie keer zijn de ouders Degrelle er over de vloer geweest. Toen moesten we wel wegblijven uit de eetkamer. Nee, Léon Degrelle zelf is er in die jaren nooit binnen geweest.'

Toen er op andere momenten nazi's over de vloer kwamen, schotelde Hanna's moeder hen onder de naam poisson oriental eigenlijk het joodse gerecht gefillte Fisch voor. Galgenhumor. Ze kwamen er de oorlog mee door.

XXste transport

Hanna Nadel vertelde vorig jaar voor het eerst in extenso haar verhaal aan de Antwerpse historicus en godsdienstwetenschapper Jan Maes. Hij is vandaag wetenschappelijk medewerker bij de Stichting voor de Eigentijdse Herinnering en gids in de tot Memoriaal van de Holocaust omgevormde Mechelse Dossin Kazerne. Maes kwam haar op het spoor toen hij enkele jaren geleden onderzoek verrichtte naar een protestants echtpaar dat in het Antwerpse 29 joden heeft helpen onderduiken (*).

‘Eén van hen heette Hersz Nadel', zegt Maes. ‘Van de 29 door het echtpaar geholpen joden hebben zeven het niet overleefd. Nadel was een van hen. Hij is op 19 april 1943 vertrokken met het befaamde XXste transport naar Auschwitz en niet teruggekeerd.'

Dat konvooi is befaamd omdat het door drie verzetslui tussen Mechelen en Leuven tot stilstand werd gedwongen, waarbij enkele tientallen joden de vlucht hebben kunnen nemen. Nadel was daar dus niet bij.

‘Ik ging ervan uit dat ook de rest van zijn familie uitgeroeid was', zegt Maes. ‘Maar later ontdekte ik dat een van zijn kinderen, Max, het toch had gehaald. Na de bevrijding was hij met zijn kersverse echtgenote naar Israël geëmigreerd. Die echtgenote was Hanna Gnazik.'

Met behulp van de Israëlische ambassade kwam Maes Hanna Gnazik op het spoor. Max overleed in 2007. ‘Ik zocht haar op en vertelde haar het verhaal van haar schoonvader. Toen vertelde zij mij het hare, over het verblijf bij de familie Cornet-Degrelle.'

Kibboets

Hanna, nog altijd geëmotioneerd: ‘We hebben altijd gedacht dat Max' vader was opgepakt bij een razzia in het Stuyvenbergziekenhuis in Antwerpen. Nu bleek dat hij nog langer heeft geleefd en dat ook voor zijn leven Belgische burgers hun eigen leven op het spel hebben gezet. Ik vind het jammer dat Max dit niet meer heeft geweten.'

Wat Max ook niet meer heeft geweten, is dat zijn vader en die van Hanna – Elias Gnazik – op datzelfde XXste transport zijn gezet. ‘Hanna's vader was een van hen die uit dat konvooi is gesprongen en het wel heeft overleefd', zegt Jan Maes.

Hanna's familie is op het einde van de oorlog herenigd. Zelf leerde ze in 1945 in het Ardeense dorpje Bomal Max Nadel kennen op een trainingskamp van een joods-communistische jeugdvereniging. ‘We werden daar getraind om in de kibboets van wat later Israël zou worden, de grond te gaan bewerken', zegt ze. Nog in 1945 zijn Hanna en Max gehuwd en vertrokken naar wat toen nog Palestina was.

Hanna en haar familie hebben na de oorlog nog lang contacten onderhouden met het echtpaar Cornet-Degrelle (zie de familiefoto, red.).

Léon Degrelle zelf ontsnapte eind april 1945 naar het Spanje van Franco. Daar woonde hij tot zijn dood in 1994. Nog in 1979 zorgde hij voor ophef door in een brief aan de paus de Holocaust ‘één grote leugen' te noemen. Een joodse overlevende van de Holocaust spande daarvoor met succes een rechtszaak tegen hem in. In 1986 werd hij veroordeeld tot een geldboete.