Op het literair festival in Edinburgh afgelopen zomer zou Zadie Smith hebben gezegd dat ze genoeg had van alle kritiek op haar vorige roman Over schoonheid. Dat meesterlijke boek speelt zich af op en rond een Amerikaanse campus. Blijkbaar stoorden een aantal Amerikaanse lezers zich aan details die niet helemaal strookten met de werkelijkheid. Smith besloot daarom haar nieuwe roman te situeren in Noordwest-Londen, de wijk waar ze zelf opgroeide en waar ook haar debuut gesitueerd was, Witte tanden.

NW is het portret van een gekleurd stadsdeel en van vier personages die elkaar op allerlei manieren kruisen. Leah Hanwell, een bleke roodharige Ierse, en Keisha Blake (later noemt ze zichzelf Natalie), van Jamaicaanse afkomst, zijn boezemvriendinnen sinds hun jeugd. Allebei zijn ze samen met een knappe en intrigerende man. Allebei zijn ze opgegroeid met ideeën over wat hoort volgens hun klasse, kleur, sekse en achtergrond. Naarmate ze ouder worden, moeten ze positie bepalen tegenover de verwachtingen van buitenaf en tegenover hun eigen ambities en verlangens.

Keisha, tomeloos ambitieus, breekt door alle plafonds en wordt een succesvolle advocate. Leah zinkt ogenschijnlijk weg in lethargie en worstelt met de kinderwens van haar man: ‘Ineens is iedereen volwassen geworden. Terwijl zij nog in wording was, was iedereen opgegroeid en iets geworden', stelt ze vast tijdens een avond bij Natalie en haar gezin.

Het verhaal van de twee vrouwen staat centraal, met als contrapunt het portret van twee mannen uit de buurt. Felix, met de ‘pathologische behoefte om de deugdzame jongen uit te hangen', een harde kerel die weer op het rechte pad is geraakt en Nathan, indertijd de slimste van de school, die nu bedelt en dealt in de gangen van de metro.

Multicultureel

Sinds haar debuut Witte tanden is Zadie Smith op het schild gehesen als een auteur die de mogelijkheden en moeilijkheden van de multiculturele samenleving onderzoekt. Ze is van Jamaicaanse afkomst, groeide op in Londen en woont nu met haar Britse echtgenoot en dochtertje in New York. Ze maakte er nooit een geheim van dat ze anders ging praten aan de universiteit om beter bij de andere studenten te passen.

Maar meer dan om het multiculturele draait haar werk om de vraag of en hoe mensen elkaar én zichzelf kunnen kennen. Kleur en afkomst zijn maar twee van de bepalende factoren, ook leeftijd, sekse, seksuele voorkeur en klasse spelen een rol. ‘Only connect' was het motto van Over schoonheid, maar het zou net zo goed op dit boek kunnen slaan. De titels van de hoofdstukken in NW (‘Bezoeking', ‘Gast', ‘Gastheer', ‘Kruising') verraden hoe vloeibaar de relaties tussen haar personages zijn, en ten opzichte van zichzelf. ‘Ze dachten dat het leven een probleem was dat je kon oplossen door te studeren.' Met een halve zin opent Zadie Smith een deur naar de ziel van een personage – om wat later al even subtiel een geheel ander licht te werpen op dat net verworven inzicht.

En dan is er de stijl en taal. Zadie Smith heeft een goed oor voor dialogen en speelt met jargon en idiomen, maar taal is ook een thema. Taal is een keurslijf als een ander voor wie wil uitbreken. ‘Natalie was compleet vergeten hoe het was om arm te zijn. Het was een taal die ze niet meer sprak, niet eens meer verstond.' En taal wordt een metafoor voor de tijd die verglijdt: ‘Het was het jaar waarin men “leef je droom” begon te zeggen'.

NW is geen rechttoe rechtaan verteld verhaal waarbij alle draden op het einde netjes worden samengeknoopt. Deze roman vergt enige inspanning van de lezer. Zelf omschrijft Zadie Smith de structuur van deze roman als ‘jazzy': elk deel heeft een eigen ritme en sfeer. Dat werkt, want net zoals een stad doorsneden wordt door parallelle levens die elkaar soms nooit, of ongemerkt kruisen, levens die elk hun eigen cadans en toon hebben, zo heeft ook het verhaal van elk van deze personages een eigen klankkleur en vorm. Het verhaal is verknipt, net zoals het beeld van de stad vanaf de brug aan Hornsey Lane. ‘Een halve boom. Een halve auto. Koepels en torenspitsen. Vierkanten, rechthoeken, halvemanen, sterren. Het was onmogelijk om een idee te krijgen van het geheel.' Door personages van vlees en bloed neer te zetten in een tintelende stijl, slaagt Zadie Smith erin dit vormexperiment een eenheid te geven die de onoverzichtelijkheid van het leven recht doet.